του Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου
Στην συζήτηση που έγινε και γίνεται αυτόν τον καιρό στην Ελλάδα και στα Σκόπια για την επίλυση του θέματος της ονομασίας της «γείτονος χώρας», όπως έλεγαν οι περισσότεροι, ετέθησαν πολλά ζητήματα, τα οποία δεν είναι σκοπός του άρθρου αυτού. Ετέθησαν, δηλαδή θέματα ιστορικά, ιδεολογικά, εθνικά, κοινωνικά, πολιτικά, πολιτιστικά, κομματικά, εμπορικά κ.α.
Δεν είναι πρόθεσή μου να ασχοληθώ με όλα αυτά τα ζητήματα. Απλώς θέλω να ενημερώσω τους αναγνώστες ότι υπηρέτησα ως Ιεροκήρυξ στην Ιερά Μητρόπολη Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας για 18 χρόνια (1969-1987), μαζί με τον τότε Ιεροκήρυκα π. Ιωήλ Φραγκάκο και σημερινό Μητροπολίτη Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας, και γνωρίζω πολλές πτυχές του σοβαρού και ευαίσθητου αυτού θέματος.
Ο μακαριστός Γέροντάς μου Μητροπολίτης Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας κυρός Καλλίνικος πέρασε μέσα από πολλές μαρτυρικές δοκιμασίες από τους Σκοπιανούς και φιλοσκοπιανούς, τους «Σλαβομακεδόνες», όπως τους έλεγαν τότε, οι οποίες δοκιμασίες τον εξαγίασαν κυριολεκτικά.
Αφήνω προς το παρόν αυτό το θέμα και θα θίξω μόνον μερικά άλλα ζητήματα που παρατήρησα κατά την πορεία των συζητήσεων.
1. Ρωμανία και Εθνικά Κράτη
Θα σημειωθούν μερικές ιστορικές απόψεις, όπως μας τις δίδαξε ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης, ύστερα από έρευνα που έκανε στις πηγές σχετικά με την Ρωμηοσύνη.
Οι Φράγκοι που ήθελαν να διασπάσουν την Ρωμαική Αυτοκρατορία, μας αποκάλεσαν από Ρωμαίους Γραικούς τον 8ο αιώνα και αργότερα τον 19ο αιώνα διέσπασαν τα Βαλκάνια για την μη επανασύσταση της Ρωμαικής Αυτοκρατορίας (Βυζάντιο).
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Μέγας Αθανάσιος τον 4ο αιώνα σε επιστολή του, αναφερόμενος στις αποφάσεις της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου, γράφει ότι συμφώνησε με αυτές τις αποφάσεις «πάσα η οικουμένη», δηλαδή η τότε Ρωμαική Αυτοκρατορία, και όσοι κατοικούν στις Επαρχίες της, ήτοι «κατά την Δαλματίαν και Δαρδανίαν και Μακεδονίαν, Ηπείρους τε και Ελλάδα και Κρήτην και τας άλλας νήσους, Σικελίαν τε και Κύπρον και Παμφυλίαν, Λυκίαν τε και Ισαυρίαν και πάσαν τε την Αίγυπτον και τοις Λιβίοις και πλείστοι των εν τη Αραβία ταύτην επέγνωσαν».
Από όλες τις ιστορικές μαρτυρίες γνωρίζουμε ότι η Κύπρος, η Ελλάδα, η Ήπειρος, η Θράκη, ολόκληρη η Μακεδονία ήταν Επαρχίες (Θέματα) της Ρωμαικής Αυτοκρατορίας, αλλά είχαν Ορθόδοξη πίστη, ανήκαν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, είχαν Ελληνική παράδοση και πολιτισμό και οι κάτοικοί τους ήταν δίγλωσσοι.
Οι Τούρκοι μέχρι τον 19ο αιώνα ονόμαζαν Ρούμελη ολόκληρη την Μακεδονία, την Ήπειρο, όλες τις εκτάσεις από το Βελιγράδι ως την Πελοπόννησο, δηλαδή όλο το Ευρωπαικό μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επομένως, μέχρι τον 19ο αιώνα επικράτησε η Ρωμηοσύνη με την ενιαία πίστη, την Ελληνορθόδοξη παράδοση (μουσική, αγιογραφία κλπ.), παρά τις γλωσσικές διαφορές.
Επειδή υπηρέτησα στην Ιερά Μητρόπολη Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας και διάβασα όλους τους Κώδικες με τα Πρακτικά της Δημογεροντίας των Βοδενών, που διασώζονται στο παλαιό Αρχείο της Ιεράς Μητροπόλεως, βρήκα ότι στην Μητρόπολη Βοδενών (Εδέσσης) με την Ορθόδοξη παράδοση και την Ελληνική αυτοσυνειδησία της υπαγόταν και η Γευγελή, και μάλιστα ο τότε Μητροπολίτης, κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, άφησε την έδρα του και πήγε να εορτάση το Πάσχα εκεί, προφανώς γιατί υπήρχε ανάγκη.
Επίσης, διάβαζα για την ηρωική δράση και στάση των Επισκόπων, των Δημογερόντων και των κατοίκων της περιοχής να ανήκουν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και αντιδρούσαν με όλες τις δυνάμεις τους σε όλες τις εθνικιστικές προπαγάνδες.
Η διάσπαση της Ρωμηοσύνης των Βαλκανίων σε Κράτη και της Μακεδονίας έγινε τον 19ο και 20ο αιώνα κάτω από την επίδραση του δυτικού διαφωτισμού και της πολιτικής των δυτικών δυνάμεων, της Ρωσίας και της Σερβίας, και αντέδρασε το Οικουμενικό Πατριαρχείο, με την Σύνοδο του 1872, που αποφάσισε εναντίον του εθνοφυλετισμού.
Οπότε, είναι φανερόν ότι όλοι οι άλλοι λαοί γράφουν την ιστορία τους με ιστορική ακρίβεια και εμείς δυστυχώς υποχρεωνόμαστε να την περιγράψουμε με ψευδή ονόματα. Αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα των ημερών μας.
2. Έλλειμμα δημοκρατικής διαδικασίας
Το θέμα αυτό, εκτός από ιστορικό, είναι και πολιτικό. Για μένα συνιστά έλλειμμα δημοκρατικής διαδικασίας και έλλειμμα πολιτικής διαχειρίσεως ο τρόπος με τον οποίο η υπεύθυνη Κυβέρνηση αντιμετώπισε το θέμα αυτό.
Να θυμίσω ότι το 1992 χαράχθηκε η εθνική γραμμή αντιμετώπισης του θέματος, ύστερα δύο Συμβούλια Πολιτικών Αρχηγών υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Ακόμη και το 2008 καθορίσθηκαν «οι κόκκινες γραμμές» για το θέμα αυτό από την τότε Κυβέρνηση και την αξιωματική αντιπολίτευση, η σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό έναντι όλων, παρά τις οξύτατες πολιτικές διαφωνίες που είχαν μεταξύ τους σε άλλα εσωτερικά ζητήματα.
Όμως, στην παρούσα φάση, οι διπλωματικές συζητήσεις γίνονταν εν αγνοία των άλλων Κομμάτων, και μάλιστα τα κόμματα βρίσκονταν σε κατάσταση έντονης αντιπαράθεσης που δεν δημιουργούσαν το μίνιμουμ εθνικής συναίνεσης. Επίσης, δεν υπήρχε ενιαία κυβερνητική γραμμή, δεν συζητήθηκε το θέμα στην Κοινοβουλευτική ομάδα της Κυβερνητικής παράταξης. Ούτε συζητήθηκε στην Βουλή, παρά μόνον εμμέσως ύστερα από πρόταση δυσπιστίας εναντίον της Κυβερνήσεως. Δεν έγινε κάποιο δημοψήφισμα για να ακουσθή η γνώμη του λαού κλπ. Αγνοήθηκαν δε και οι διαμαρτυρίες του λαού με τις μεγάλες κινητοποιήσεις. Αντίθετα, όλα αυτά προβλέφθησαν να γίνουν στο γειτονικό Κράτος και ύστερα να αποφασίση η Ελλάδα.
Αυτό είναι απρεπές, εκτός και αν οι υπεύθυνοι διαχειριστές εκ μέρους της Πατρίδας μας ενήργησαν κατά τέτοιο τρόπο ώστε και οι έξωθεν ενδιαφερόμενες δυνάμεις να ικανοποιηθούν και το Κράτος της «Βορείου Μακεδονίας» να στηριχθή για να μη διαλυθή, και να ψηφίση τελικά την συμφωνία η επόμενη Ελληνική Κυβέρνηση ή να την καταψηφίση, αν εν τω μεταξύ οι Σκοπιανοί δεν τηρήσουν όλα τα σημεία της συμφωνίας αυτής.
Εν πάση περιπτώσει το να μη υπάρχη συνεννόηση των Πολιτικών Κομμάτων στα Εθνικά θέματα, αν και υπήρχαν οι δυνατότητες και οι δεσμεύσεις να τεθούν οι «κόκκινες γραμμές», και αντίθετα να αντιμετωπίζονται μικροκομματικά, το να μη λαμβάνεται η γνώμη του λαού, είναι, κατά την άποψή μου, έλλειμμα δημοκρατικής διαδικασίας και πολιτικού διαλόγου.
3. Η «Βόρεια» και η «Νότια» Μακεδονία
Τελικά επελέγη να ονομασθή η «πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» σε «Βόρεια Μακεδονία». Θεωρήθηκε ότι αυτή είναι η καλύτερη λύση και για την Ελλάδα.
Όμως, ο όρος «Βόρεια Μακεδονία» συνειρμικά οδηγεί την σκέψη στην «Νότια Μακεδονία», αφού δεν υπάρχει προσδιορισμός Βόρεια αν δεν υπάρξη Νότια. Επίσης, το Βόρειο και το Νότιο παραπέμπει σε ένα ενιαίο λαό με κοινή γλώσσα, κοινή παράδοση, ενιαίο πολιτισμό, όπως Βόρεια και Νότια Κορέα, παρά το ότι είναι χωρισμένα Κράτη. Στην Πατρίδα μας γίνεται λόγος για Βόρεια Ελλάδα και Νότια Ελλάδα, Βόρεια Πελοπόννησο και Νότια Πελοπόννησο κλπ. και όχι Βόρεια και Νότια Μακεδονία.
Τελικά, αφού προσδιορίσθηκε η «Βόρεια Μακεδονία», ποια είναι η «Νότια Μακεδονία» και ποια είναι η σχέση μεταξύ της «Βόρειας Μακεδονίας» των Σκοπίων και της Μακεδονίας που ανήκει στην Ελλάδα; Εφ’ όσον με την συμφωνία αυτή υπάρχει «Βόρεια Μακεδονία», τότε πως μπορεί να διευκρινισθή για το ποια περιοχή της Ελλάδος θα χαρακτηρισθή ως «Νότια Μακεδονία» και ποια θα είναι η σχέση μεταξύ τους;
Νομίζω ότι και ο όρος «Βόρεια Μακεδονία» με την νοούμενη και μη χαρακτηριζόμενη, προς το παρόν, «Νότια Μακεδονία» υπονοεί τους ισχυρισμούς των Σκοπιανών, που τους άκουγα πολλά χρόνια πριν, από τους «Σλαβομακεδόνες», ότι οι Έλληνες κατέκτησαν την Μακεδονία και υποδούλωσαν τους «Μακεδόνες», οι οποίοι πρέπει κάποτε να απελευθερωθούν!
Θυμάμαι, την δεκαετία του 1970 και 1980, στην Αριδαία Αλμωπίας μερικοί αυτοχαρακτηριζόμενοι ως «Μακεδόνες» θεωρούσαν ότι είναι υπόδουλοι στους Έλληνες και πολεμούσαν κάθε ελληνικό στοιχείο, και μεταξύ αυτών και τον Γέροντά μου Μητροπολίτη Καλλίνικο.
Τελικά, οι κάτοικοι της Ελληνικής Μακεδονίας θα είναι «Νότιοι Μακεδόνες»; Και όσοι δήθεν «Σλαβομακεδόνες» κατοικούν στην Ελληνική Μακεδονία, θα θεωρούνται υπόδουλοι στους Έλληνες; Ή αμφότεροι θα αγωνισθούν για να ενώσουν την Βόρεια και Νότια Μακεδονία σε ένα «ελεύθερο Κράτος»;
Αυτά είναι ζητήματα σοβαρά και δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται επιπόλαια.
4. Κράτος, Εθνικότητα και Ιθαγένεια
Από όσους ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό, άλλοι ομιλούσαν για «Μακεδονικό ζήτημα» και άλλοι για «Σκοπιανό ζήτημα». Αυτή η διαφορά δεν είναι λεκτική, αλλά εννοιολογικά σημαντική.
Το ερώτημα που τίθεται είναι: Τι προσπαθούσαν να κάνουν επιχειρηματολογώντας; Να απαντήσουν στο τι σημαίνει ο όρος Μακεδονία και Μακεδόνες ή στο τι είναι οι κάτοικοι της περιοχής των Σκοπίων; Τελικά, είναι από πλευράς ιστορίας υπαρξιακό θέμα των Μακεδόνων ή των Σκοπιανών; Ποιοί τέλος πάντων έχουν πρόβλημα εθνικό και πρέπει να το επιβεβαιώσουν ή να το απορρίψουν;
Το ότι η πλειοψηφία των Σκοπιανών πανηγύρισε ότι η Ελλάδα τους έδωσε την «μακεδονική γλώσσα» και την «μακεδονική εθνότητα», και οι υπεύθυνοι της ελληνικής πολιτείας έλεγαν ότι δεν δώσαμε εθνικότητα, αλλά ιθαγένεια, δείχνει ότι είναι θέμα υπαρξιακό. Φαίνεται ότι υπάρχει σύγχυση μεταξύ εθνικότητας και ιθαγένειας-υπηκοότητας.
Όπως έχει παρατηρήσει ο Δημήτριος Γάτης, ενώ στην αγγλική έκδοση του κειμένου της συμφωνίας το «Nationality Macedonia», αντιστοιχεί με το «Εθνικότητα Μακεδονική», εν τούτοις στην ελληνική γλώσσα μεταφράσθηκε σε «ιθαγένεια Μακεδονική», που αντιστοιχεί στον αγγλικό όρο «Citizen/Citizenship». Έτσι στο αγγλικό κείμενο στο σημείο αυτό γράφεται: «Nationality Macedonia/Citizen of Republic of North Macedonia», ενώ στην ελληνική μετάφραση γράφεται: «Ιθαγένεια Μακεδονική/ Πολίτης της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας».
Έτσι, στην συμφωνία αυτή, που υπεγράφη μεταξύ των Υπουργών των Εξωτερικών των δύο Κρατών, υπάρχει σύγχυση μεταξύ Εθνικότητας και Ιθαγένειας δηλαδή υπάρχε μια πρωτοτυπία, ως προς το όνομα του Κράτους και το όνομα των πολιτών του.
Για το θέμα αυτό κάνει εύστοχες παρατηρήσεις ο Άγγελος Συρίγος, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, σε πρόσφατο άρθρο του (Καθημερινή 24 Ιουνίου 2018) με τίτλο «Νοτιοαφρικανοί, Νοτιοσουδανοί, Μακεδόνες». Γράφει ότι η ΠΓΔΜ θα είναι «το πέμπτο Κράτος του ΟΗΕ με γεωγραφικό προσδιορισμό στο όνομά του». Τα άλλα τέσσερα Κράτη είναι η Νότιος Αφρική, η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, το Ανατολικό Τιμόρ και το Νότιο Σουδάν.
Στα τέσσερα αυτά Κράτη «το όνομα του Κράτους ταυτίζεται με το όνομα των πολιτών της Χώρας», δηλαδή γράφεται: «ο λαός της Νότιας Αφρικής», «ο Κεντροαφρικανικός λαός», «ο λαός του Νοτίου Σουδάν», «ο λαός του Ανατολικού Τιμόρ». Αντίθετα, με την συμφωνία των δύο Υπουργών Εξωτερικών, ενώ η ΠΓΔΜ «θα ονομάζεται Βόρεια Μακεδονία», «οι κάτοικοί της δεν θα λέγονται “Βορειομακεδόνες”, αλλά “Μακεδόνες” με παύλα “πολίτες της Βόρειας Μακεδονίας”». Και φυσικά θα επικρατήση το πρώτο. Έτσι, θα είναι το μόνο Κράτος στον ΟΗΕ με αυτήν την διαφοροποίηση μεταξύ ονόματος του Κράτους και ονόματος των πολιτών του.
Στο επιχείρημα μερικών ότι υπάρχει το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού κάθε λαού, στο οποίο δεν μπορούμε να παρέμβουμε, ο καθηγητής παρατηρεί ότι «το όνομα των πολιτών του Κράτους, –η ιθαγένεια/υπηκοότητα– δεν αποτελεί δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού. Είναι ο νομικός δεσμός με το Κράτος». Αυτό σημαίνει ότι αφού επελέγη να ονομασθή το γειτονικό Κράτος «Βόρεια Μακεδονία», η ιθαγένεια-υπηκοότητα θα έπρεπε να χαρακτηρίζεται ως «Βορειομακεδονική», που δείχνει την σχέση του πολίτη με το Κράτος και όχι να έχη ένα όνομα που προσδιορίζεται «βάσει της ευρύτερης γεωγραφικής περιφέρειας, στην οποία κατοικεί».
Μάλιστα χρησιμοποιεί και ένα επιχείρημα. «Οι εναπομείναντες Έλληνες της Κωνσταντινουπόλεως ή της Ίμβρου, όσο και να θέλουν να αυτοπροσδιορισθούν, Τούρκοι πολίτες θα είναι. Εκεί που υπάρχει δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού είναι ως προς την εθνοτική τους ταυτότητα. Είναι Τούρκοι πολίτες ελληνικής καταγωγής (ή Έλληνες ως προς την εθνότητα)».
5. Διαφωτισμός και Αριστερά
Κατά την πρόσφατη συζήτηση που έγινε για το θέμα αυτό, διατυπώθηκε η άποψη ότι οι αριστεροί πολιτικοί είναι απαλλαγμένοι από τον εθνικισμό, τον οποίο φορτώνουν στους αντιπάλους τους, και γι’ αυτό είναι ελεύθεροι, επηρεασμένοι από τις αρχές του διαφωτισμού και του υπερεθνικισμού.
Το θέμα είναι ότι ο διαφωτισμός συνδέεται με τον εθνικισμό. Με την εμφάνιση του διαφωτισμού στην Ευρώπη αφυπνίσθηκαν οι εθνικισμοί και πραγματοποιήθηκε η δημιουργία μικρών Κρατών για να ελέγχονται οι καταστάσεις και να κυριαρχούν οι τοπικές παραδόσεις. Η διάσπαση των Βαλκανίων σε πολλές εθνικότητες και σε πολλά μικρά Κράτη ήταν απόρροια των ιδεών του διαφωτισμού.
Ο Μέγας Ναπολέων με το επιτελείο του, και οι τότε Ευρωπαικές δυνάμεις, επηρεασμένες από τον διαφωτισμό και τον ρομαντισμό θέλησαν να διασπάσουν την πολυεθνική Ρωμανία, την δυναμική Ρωμηοσύνη, καθώς επίσης έκαναν τα πάντα για να αποτρέψουν στο μέλλον την ανασύσταση της Χριστιανικής Ρωμαικής Αυτοκρατορίας (Βυζάντιο) με την ενότητα όλων των λαοτήτων σε μια ενιαία Αυτοκρατορία. Η Χριστιανική Ρωμανία ήταν διαιρεμένη σε «θέματα» με ενότητα πολιτιστική, εκκλησιαστική, παρά την διαφορά των γλωσσών, ενώ οι αρχές του διαφωτισμού την διέσπασαν.
Όμως, σπάνια ακούγονται τα σχετικά με την πολιτιστική ενότητα της Χριστιανικής Ρωμανίας (Βυζάντιο), παρά την γλωσσική διαφορετικότητα, καθώς επίσης σπάνια ακούγεται ότι ο διαφωτισμός χαρακτηρίζεται από τον εθνικισμό και δυστυχώς οι αριστεροί θεωρούνται δήθεν τέκνα του διαφωτισμού, και παράλληλα είναι διεθνιστές.
Ύστερα από τα ανωτέρω διερωτώμαι: Το θέμα αυτό είναι «Μακεδονικό» ή «Σκοπιανό»; Υπάρχει «Βόρεια Μακεδονία» χωρίς «Νότια Μακεδονία»; Υπάρχει «Βόρεια ελεύθερη Μακεδονία» και «Νότια υπόδουλη Μακεδονία»; Συνδέεται ο διαφωτισμός με τον διεθνισμό ή συνδέεται ο διαφωτισμός με τον νεοφιλελεύθερο εθνικισμό;
Μέσα στην θλίψη των ημερών αυτών και την αδράνεια πολλών ή την πενία ενός συγκροτημένου λόγου, παρέδωσα όλη την μέριμνά μου και την ελπίδα μου στον Θεό, τον «υπερασπιστή» της ζωής μας, τον άρχοντα της ειρήνης, τον Κύριο του ουρανού και της γης.
