Επιμέλεια- Γιώργος Θεοχάρης- Αποστολή: Θεσσαλονίκη – ΒΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
«Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι απλώς τεχνικά εργαλεία, αλλά ένας νέος ανθρωπολογικός τόπος, μια “νέα αγορά” όπου η Εκκλησία μπορεί να καταθέσει τη μαρτυρία του Ευαγγελίου με διάκριση», τόνισε ο Μητροπολίτης Νέας Ιωνίας και Φιλαδελφείας κ.Γαβριήλ, μιλώντας σήμερα για «την οντολογία τῶν Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης και τη δυνατότητα διδαχής τοῦ Εὐαγγελίου».
Στην εισήγησή του στο Β΄ Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο του περιοδικού «Θεολογία» της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος (Θεσσαλονίκη, 29 Σεπτεμβρίου – 1 Οκτωβρίου 2025), ο Σεβασμιώτατος έθεσε το οντολογικό ερώτημα του «είναι» στον ψηφιακό κόσμο και υπογράμμισε ότι ο ψηφιακός χώρος δεν είναι απλώς εργαλείο επικοινωνίας, αλλά τόπος διαμόρφωσης ταυτοτήτων και σχέσεων, οι οποίες κρίνονται από το κατά πόσο υπηρετούν την αληθινή κοινωνία προσώπων.
Παράλληλα, ανέδειξε τον κίνδυνο αποπροσωποποίησης, την παγίδευση στο «αιώνιο παρόν» της αέναης πληροφορίας και την απώλεια της ενσώματης εμπειρίας, αντιπαραβάλλοντας τη σωτηριολογική σημασία του σώματος και της εκκλησιαστικής μνήμης.
Όπως επεσήμανε, τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης μπορούν να λειτουργήσουν ως «νέα αγορά», ανάλογη με τον Ἄρειο Πάγο, όπου η Εκκλησία καταθέτει τη μαρτυρία της χωρίς να υποκαθιστά τη μυστηριακή και κοινοτική της ζωή, ενώ η υπεύθυνη χρήση τους απαιτεί διάκριση μεταξύ μέσου και σκοπού.
ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ Η ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ
«Ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία καὶ ἡ ὀντολογία τῆς τεχνολογίας: ἀνθρωπολογικές, πολιτικές, οἰκονομικές, κοινωνικὲς καὶ πολιτισμικὲς συνέπειες»
Θεσσαλονίκη, 29 Σεπτεμβρίου – 1 Ὀκτωβρίου 2025
«Ἡ ὀντολογία τῶν Μέσων Κοινωνικῆς Δικτύωσης καὶ ἡ δυνατότητα διδαχῆς τοῦ Εὐαγγελίου».
Εισαγωγή
• Ὅπως δηλώνει ὁ ἴδιος ὁ ὅρος, ὀντολογίαεἶναι ὁ λόγος περί τοῦ ὄντος. Ο όρος καθιερώνεται στήν φιλοσοφία τού 17ου-18ου αἰῶνος (Glauberg, Wolff), παρ’ ὅλο ποὺ ὁ Ἀριστοτέλης της εἶχε ἤδη προσδώσει ένα ξεχωριστό νόημα, χωρίς νά χρησιμοποιεῖ ὁ ἴδιος τόν ὅρο, δηλαδή ὡς τῆς ἐπιστήμης τοῦ «ὄντος καθ’ ὅ ὡς ὄντος», ὡς τοῦ εἶναι καί τοῦ οἷον εἶναι, μέσα ἀπό τή διάκριση πρώτης καί δευτέρας οὐσίας, δηλαδή τής πρώτηςοὐσίας, πού εἶναι τό συγκεκριμένο ὄν, καί τηςδεύτερης οὐσίας, πού εἶναι τό γενικό καί καθολικό ὄν.
• Τό ὀντολογικό αυτό ἐρώτημα ἀπασχόλησε καί τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ἀφοῦ ἀναζήτησαν τήν ἀλήθεια ὄχι ἔξω ἀπό τόν χρόνο καί τήν ὕλη, ἀλλά ἐν Χριστῷ, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖ τήν ἀλήθεια τῶν ὄντων καί τό πλήρωμά τους στά ἔσχατα (Μάξιμος Ὁμολογητής).
• Σήμερα, ὁ ὀντολογικός προβληματισμός ἐπεκτείνεται καί στόν ψηφιακό κόσμο. Τό «εἶναι» τῶν Μέσων Κοινωνικῆς Δικτύωσης δέν περιορίζεται σέ μία τεχνική πλατφόρμα, ἀλλά συγκροτεῖται ὡς νέος ἀνθρωπολογικός τόπος, ὅπου ὁ ἄνθρωπος διαμορφώνει ταυτότητα καί συνάπτει σχέσεις. Ἡ ἀλήθεια ὅμως αὐτῶν τῶν σχέσεων κρίνεται ἀπό τό ἐάν ὑπηρετοῦν τήν πραγματική κοινωνία προσώπων ἢ μένουν σέ εἰκονικὲς μορφές.
• Ἡ σημασία τῶν ΜΚΔ στή σύγχρονη ζωή: Δέν εἶναι μόνο τεχνικά ἐργαλεία, αἀλλά χώροι ὕπαρξης, ἐπικοινωνίας καί ταυτότητας.
• Σύνδεση μέ τό ἐρώτημα: πώς μποροῦν τάΜΚΔ νά γίνουν ὄχι ἁπλῶς μέσο πληροφόρησης, ἀλλά χώρος διδαχῆς τοῦΕυαγγελίου;
Α. Ἡ ὀντολογία τῶν Μ.Κ.Δ.
1. Ψηφιακή ὕπαρξη: Τό «εἶναι» τῶν χρηστῶν δέν περιορίζεται στόν φυσικό κόσμο, ἀλλάἐκτείνεται σέ ἕναν «ψηφιακό τόπο», ὅπου ἡ παρουσία του καταγράφεται, προβάλλεται καὶ διαμορφώνεται.
– Ἡ ψηφιακή ταυτότητα γίνεται μιᾶς μορφῆς προέκταση τῆς προσωπικῆς ὑπάρξεως, ὅχι μόνον ὡς ἀνταλλαγή πληροφοριῶν, ἀλλά καί ὡς «εικονική πραγματικότητα» τοῦ προσώπου. Αὐτό δείχνει πῶς ὁ ἄνθρωπος τείνει νά δημιουργήσει πολλαπλές ἐκφράσεις τοῦ εἶναι του, ποὺ ὅμως δέν εἶναι πάντα ταυτόσημες μέ τήν πραγματικὴ του ζωή.
– Στήν Ὀρθόδοξη Θεολογία, τὸ πρόσωπο δέν ταυτίζεται μὲ τὴν εικόνα πού προβάλλει, ἀλλὰ μέ τὴν ἀληθινή σχέση τον μέ τὸν Θεό καὶ με τὸν ἄλλον.
– Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος γράφει· «ἡ ζωὴ ὑμῶν κέκρυπται σὺν τῷ Χριστῷ ἐν τῷ Θεῷ» (Κολ. 3,3). Ἡ ταυτότητα τοῦ πιστοῦ δέν ἀποκαλύπτεται πλήρως σέ ἕναν ψηφιακό καθρέφτη, ἀλλὰ στήν κοινωνία μέ τόν Χριστό, ὅπου ἀναφαίνεται ἡ ἀλήθεια τῆς ὑπάρξεως.
2. Σχέση – ὑπαρξιακή διάσταση
– Ἡ ὀντολογία τῶν ΜΚΔ στηρίζεται στή «σχέση» καί τήν «δικτύωση». Ὁ ἄνθρωπος ἀναζητεῖ νά εἶναι «συνδεδεμένος».
– H ψηφιακὴ σχέση μένει πολλές φορές ἐπιφανειακή, ἀποσπασματική, καί μπορεῖ νά δημιουργήσει φαινομενικὴ κοινωνία χωρὶς γνήσια προσωπική ἐμπλοκή. Πρόκειται γιὰ ἕναν κίνδυνο ἀποπροσωποποίησης, ὅπου τό «πρόσωπο» γίνεται «προφίλ» καί ἡ σχέση «ἐπαφή».
– Ἡ ὀρθόδοξη θεολογία διδάσκει ὅτι ἡ ὕπαρξη δέν ὑπάρχει ἀυτοτελῶς, ἀλλὰ θεμελιώνεται στήν κοινωνία μέ τόν Θεό καί τόν ἄλλον.
– Ὁ ίδιος ὁ Χριστός ὑπογραμμίζει· «Ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοὶ μαθηταί ἐστε, ἐὰν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις» (Ἰω. 13,35).
– Ἡ ἀγάπη καί ἡ κοινωνία εἶναι ἡ ἀληθινὴ ὀντολογικὴ διάσταση τοῦ προσώπου, καί ὄχι ἡ τεχνητὴ ἐγγύτητα ποὺ ἐνίοτε προσφέρει τό διαδίκτυο.
3. Χρόνος καὶ μνήμη
– Τά ΜΚΔ δημιουργοῦν ἕνα «αἰώνιο παρόν». Ὁ ἄνθρωπος βρίσκεται σέ συνεχή ἐνημέρωση, ἄμεση ἐπικοινωνία, καί ἀέναη ῥοὴ πληροφορίας. Ὁ χρόνος γίνεται ἐπικαιρότητα, ἐνώ ἡ μνήμη ἀποθηκεύεται ψηφιακά, χωρίς ἐσωτερικὴ ἐπεξεργασία.
– Ἡ ταχύτητα τοῦ «στιγμιαίου» ἐγκλωβίζει τήν ὕπαρξη σέ ἕναν παρόντα χρόνο, ἀκυρώνοντας τήν προοπτική τοῦ μέλλοντος.
– Ἡ χριστιανικὴ ζωή ὅμως δέν περιορίζεται στό πρόσκαιρο. Ὁ Απ. Παῦλος μας λέγει:«καὶ οἱ χρώμενοι τῷ κόσμῳ τούτῳ ὡς μὴ καταχρώμενοι· παράγει γὰρ τὸ σχῆμα τοῦ κόσμου τούτου». (Α΄ Κορ. 7,31). Ὁ χρόνος ἀποκτᾷ ἀληθινό νόημα μόνο σέ σχέση μέ τά ἔσχατα, μέ τήν ἐλπίδα τῆς Βασιλείας.
– Ἡ μνήμη δέν εἶναι ἀποθήκη δεδομένων, ἀλλά λειτουργικὴ ἀνάμνηση, ὅπως στό μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας: «τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν» (Λουκ. 22,19). Ἐκεῖ ὁ χρόνος μεταμορφώνεται σέ σωτηριολογική ἐμπειρία.
4. Σώμα – ἀσώματη παρουσία
– Στόν ψηφιακὸ κόσμο ἡ ἐπικοινωνία γίνεται χωρὶς σωματικότητα. Ὁ ἄνθρωπος «παρίσταται» μέ λόγια, εἰκόνες καί δεδομένα.
– Αὐτό ἐγείρει ἀνθρωπολογικὰ ἐρωτήματα: μπορεῖ νά ὑπάρξει ἀληθινὴ σχέση χωρίς τό σῶμα;
– Ἡ ἀποσωματοποίηση ὁδηγεῖ σέ μιὰ ἐικονικὴ κοινωνία, ποὺ στερεῖται τῆς ἐνσώματης ἐμπειρίας τοῦ ἄλλου.
– Ἡ χριστιανικὴ πίστη ἀντιπαραβάλλει στοφαινόμενο αυτό το γεγονός τῆς ἐνανθρωπήσεως. Ὁ Θεός Λόγος «σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν» (Ἰω. 1,14).
– Τό σῶμα ἔχει σωτηριολογικὴ σημασία: δέν εἶναι ἐμπόδιο ἀλλὰ ὁδός σωτηρίας.
– Στήν ἐκκλησιαστικὴ ζωή ἡ παρουσία τοῦ σώματος (στήν προσευχή, τήν κοινή λατρεία, τά μυστήρια) ἀποτελεῖ ἀναγκαῖο στοιχεῖο κοινωνίας.
– Ἡ ἀσώματη παρουσία τῶν ΜΚΔ μπορεῖ νά βοηθᾷ τήν ἐπικοινωνία, ἀλλά δέν δύναται νά ἀντικαταστήσει τήν ἐνσώματη κοινωνία τῆς Ἐκκλησίας.
Β. Δυνατότητα διδαχῆς τοῦ Εὐαγγελίου
1. Θετική προοπτική
• Τὰ Μέσα Κοινωνικῆς Δικτύωσης μποροῦν νὰθεωρηθοῦν ὡς μὶα νέα «ἀγορά», ἕνας χώρος δημόσιας συνάντησης τῶν ἀνθρώπων, ἀναλογικῶς μὲ τὸν ἱερό βράχο τοῦ Ἀρείου Πάγου, ὅπου ὁ Ἀπόστολος Παῦλος κήρυξε τόν λόγο τοῦ Θεοῦ (Πραξ. 17,22-23).
• Μέσα σὲ αὺτό τὸ ψηφιακό περιβάλλον, ἡἘκκλησία ἔχει τὴ δυνατότητα νὰ διαδώσει τὸ μήνυμα τοῦ Εὐαγγελίου σὲ παγκόσμια κλίμακα, ἀγγίζοντας ἀνθρώπους ποὺδιαφορετικά δὲν θὰ εἴχαν ἐπαφή μὲ τὴδιδασκαλία ἤ τὴν ποιμαντική παρουσία της.
• Τὰ Μέσα Κοινωνικῆς Δικτύωσηςπροσφέρουν τὴ δυνατότητα διάδρασης καὶσυζήτησης, ἐνισχύοντας τὸν χαρακτήρα τοῦΕὐαγγελίου ὡς ζωῆς καὶ ὄχι ἁπλά ὡς πληροφορίας.
2. Ποιμαντική λειτουργία
• Ἡ παρουσία τοῦ κληρικοῦ (Ποιμένος) στὸν ψηφιακό χώρο δὲν περιορίζεται στὴν πληροφόρηση, ἀλλά λειτουργεῖ ὡς ζωντανή μαρτυρία τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως λέγει ὁΧριστός: «Ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοὶ μαθηταί ἐστε, ἐὰν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις» (Ιω. 13,35).
• Ὁ ψηφιακός χώρος ἐπιτρέπει τὴν ἐπαφή μὲἀπομακρυσμένους, ἀποξενωμένους ἤἀνθρώπους ποὺ δὲν συμμετέχουν στὸν φυσικό χώρο τῆς Ἐκκλησίας, προσφέροντας ἕναν νέο τόπο ποιμαντικῆς παρουσίας καὶπνευματικῆς καθοδήγησης. Μέσα ἀπὸστοχευμένο καὶ ὑπεύθυνο περιεχόμενο, ὁκληρικός-Ποιμένας μπορεῖ νὰ δημιουργήσει σχέσεις ἐμπιστοσύνης καὶ κοινότητας, ἀκόμη καὶ χωρίς τὴ φυσική παρουσία.
3. Ὅρια καὶ προκλήσεις
• Παρά τις δυνατότητες, ὑπάρχει ὁ κίνδυνος εκκοσμικεύσεως τοῦ Ευαγγελίου, ὅταν τὸμήνυμα μετατρέπεται σὲ προϊόν ἐπικοινωνίας ποὺ ἀκολουθεῖ τήν λογική τῆς ταχύτητας ἤ τοῦ ἐντυπωσιασμοῦ.
• Ἡ ψηφιακή παρουσία δὲν δύναται νὰἀντικατασταθεῖ ἀπὸ τὴν μυστηριακή καὶ τήνκοινοτική διάσταση τοῦ Εὐαγγελίου.
• Τὸ μήνυμα τοῦ Εὐαγγελίου δὲν εἶναι μόνο πληροφορία, ἀλλά ζωή ποὺ βιώνεται μέσα στή λατρεία καί τὴν κοινότητα τῆς Ἐκκλησίας.
• Ἡ χρήση τῶν Μέσων Κοινωνικῆς Δικτύωσηςπρέπει νὰ ὑπακούει στὴν οὐσία καί τὴν ἀποστολή τοῦ Εὐαγγελίου, καὶ ὄχι τὸἀντίστροφο.
4. Κριτήρια χρήσης
• Ἡ ὑπεύθυνη χρήση των Μέσων Κοινωνικῆς Δικτύωσης ἀπαιτεῖ διάκριση μεταξύ τῶν μέσων καὶ τῶν σκοπῶν. Τὰ ψηφιακά ἐργαλεία δὲν πρέπει νὰ ὑπαγορεύουν τὸν τρόπο τοῦ κηρύγματος.
• Τὸ Εὐαγγέλιο δὲν προσαρμόζεται στὴν ταχύτητα καὶ στὴ λογική τῶν Μέσων Κοινωνικῆς Δικτύωσης, ἀλλά τὰ ΜΚΔ μποροῦν νὰ γίνουν ὄργανα διακονίας του, ὑποστηρίζοντας τὴν πνευματική ἐπικοινωνία, τήν διδασκαλία καὶ τὴνδιάδοση τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ.
• Ὁ χρήστης, εἰδικά ο κληρικός – Ποιμένας, καλεῖται νὰ διαφυλάσσει τὴν ἀλήθεια, τὴν πνευματική ἀκεραιότητα καὶ τὴν κοινότητα, ὥστε τὸ ψηφιακό περιβάλλον νὰ λειτουργεῖὡς γέφυρα πρὸς τὴν Ἐκκλησία καὶ ὄχι ὡς αὐτοσκοπός.
Προτάσεις
Διάκριση στὴ χρήση τῶν Μέσων Κοινωνικῆς Δικτύωσης
• Ἡ Ἐκκλησία δὲν πρέπει νὰ ἀπορρίπτει τὸνψηφιακό κόσμο, ἀλλά νὰ τὸν προσεγγίζει μὲ διάκριση καὶ ὑπευθυνότητα.
• Ὁ Χριστός είπε στοὺς μαθητές Του: «Γίνεσθε φρόνιμοι ὡς οἱ ὄφεις καὶ ἀκέραιοι ὡς αἱ περιστεραί» (Μτ. 10,16). Το χωρίο αυτό αποτελεί κατευθυντήριο ὁδηγό γιὰ τὴ χρήση τῶν Μέσων Κοινωνικῆς Δικτύωσης:χρειάζεται σύνεση, ὥστε νὰ μήν ὑποκύπτουμε στὴ λογική τοῦἐντυπωσιασμού, τῆς ὑπερπληροφόρησης ἤτῆς διαστρέβλωσης, ἀλλά καὶ καθαρότητα προθέσεων, ὥστε τὸ μήνυμα νὰ διατηρεῖ τήν ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου.
• Ἡ διάκριση δὲν σημαίνει φόβο ἤ ἀποχή, ἀλλὰ ὑπεύθυνη ἀξιοποίηση τῶν μέσων, μὲσαφή διάκριση ἀνάμεσα στό μέσο καὶ στὸσκοπό.
Τὰ Μέσα Κοινωνικῆς Δικτύωσης ὡς ὄργανα διακονίας, όχι υποκατάστατα τῶν ἱ. Μυστηρίων
• Τὰ Μέσα Κοινωνικῆς Δικτύωσης μποροῦν νὰὑπηρετήσουν οὐσιαστικά τὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας, μόνο ἐφόσον παραπέμπουν σὲμία ζωντανή κοινότητα πίστεως καὶ δὲν λειτουργοὺν ὡς ὑποκατάστατο τῶν Μυστηρίων.
• Ἡ πίστη δὲν μεταδίδεται μόνο μὲ λέξεις, ἀλλά κυρίως μέσα ἀπὸ τὴ μυστηριακή ζωή, τὴν κοινή λατρεία, τὴν ἐμπειρία τῆς Θείας Εὐχαριστίας.
• Ἐάν τὰ Μέσα Κοινωνικῆς Δικτύωσης μείνουν σὲ ἐπίπεδο πληροφορίας, ὑπάρχει ὁ κίνδυνος τὸ Εὐαγγέλιο νὰ παρουσιασθεῖ ὡς ἁπλή ἰδεολογία. Ἀντίθετα, ἐάν λειτουργήσουν ὡς γέφυρα ποὺ ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπο στὴν ἐκκλησιαστική κοινότητα, τότε γίνονται ἐργαλεῖο διακονίας.
• Ὁ ψηφιακός λόγος χρειάζεται νὰ δείχνει πάντα πρὸς τὴν ἀλήθεια τοῦ ζωντανοῦσώματος τῆς Ἐκκλησίας.
Επίλογος
• Ὁ Απόστολος Παύλος διδάσκει: «Οὐ γὰρ ἐπαισχύνομαι τὸ εὐαγγέλιον τοῦ Χριστοῦ· δύναμις γὰρ Θεοῦ ἐστίν εἰς σωτηρίαν παντὶ τῳ πιστεύοντι» (Ρωμ. 1,16). Αὐτὸὑπενθυμίζει ὅτι ἡ δύναμη δὲν βρίσκεται στὸμέσο, ἀλλὰ στὸ ἴδιο τὸ Εὐαγγέλιο.
• Ἡ Ἐκκλησία μπορεὶ νὰ χρησιμοποιεῖ τὰΜέσα Κοινωνικῆς Δικτύωσης, ἀλλά ἡ ζωντανή παρουσία της δὲν ἐξαντλεῖται σὲψηφιακούς διαύλους.
• Ἡ μεταμορφωτική δύναμη τοῦ Εὐαγγελίου παραμένει ἀναλλοίωτη, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸπλαίσιο στὸ ὁποῖο ἀκούγεται. Τὸ ζητούμενο δέν εἶναι νὰ προσαρμόσουμε τὸ μήνυμα στὰδεδομένα τοῦ ψηφιακοῦ κόσμου, ἀλλὰ νὰ τὸμαρτυρήσουμε μὲ παρρησία καὶ ἀλήθεια.
Μεταμόρφωση τοῦ ψηφιακοῦ τόπου
• Ἡ Ἐκκλησία καλεῖται νὰ ἀντιμετωπίσει τὸν ψηφιακό τόπο ὄχι ὡς ἀπειλή, ἀλλά ὡς ευκαιρία γιὰ μαρτυρία καὶ γιὰ δημιουργία ἀληθινῆς κοινωνίας.
• Ὅπως ἡ θεία Χάρη μεταμορφώνει τὴν ὕλη (νερό, ψωμί, κρασί, λάδι) σὲ φορέα σωτηρίας, ἔτσι καὶ ὁ ψηφιακός χώρος μπορεῖ νὰ μεταμορφωθεῖ, ὅταν χρησιμοποιείται μὲ προσευχή, διάκριση καὶ ἀλήθεια, σὲ εὐκαιρία κοινωνίας καὶκηρύγματος.
ΦΩΤΟ : ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΝΗΣ
