Τα μοναστήρια ανοίγουν τις πόρτες και αφηγούνται ιστορίες

Η ορθόδοξη παράδοση και οι τόποι λατρείας «ζουν» σε μια σειρά από νέα βιβλία, λευκώματα, ημερολόγια

Του Δημήτρη Ν. Μανιάτη  

Ο επιβλητικός ναός του Αγίου Νικολάου στο άκρο της Ακτής Μιαούλη, στην καρδιά της μεταπράτησης και της ναυτοσύνης, είναι σχεδιασμένος από τον ίδιο άνθρωπο που σχεδίασε το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά: τον καθηγητή του ΕΜΠ, αρχιτέκτονα Ιωάννη Λαζαρίμο. Στο εσωτερικό του, το Προσκυνητάρι των Αγίων Πάντων είναι σμιλευμένο από τον μεγάλο γλύπτη εκ Τήνου Ιωάννη Χαλεπά. 
Ακόμη, στην ωραιότερη ίσως πειραιώτικη εκκλησία – αγαπημένη των ναυτικών – μια σειρά από εικόνες έχουν φιλοτεχνηθεί από αγιογράφους της Νέας Σκήτης της Μονής Αγίου Παύλου του Αγίου Oρους.
Πειραιάς, Κέρκυρα, Αγιον Ορος. Εκκλησίες, μονές, ασκηταριά. Ανασαίνουν δίπλα μας ή και μακριά μας και κρύβουν θησαυρούς ή και μικρόκοσμους με τους δικούς τους κώδικες. Είναι τα χιλιάδες θρησκευτικά μνημεία μας που διάσπαρτα σε όλη την Ελλάδα (από τη Γαύδο μέχρι τον Εβρο) είναι κάτι παραπάνω από σημεία θρησκευτικού ενδιαφέροντος. Παράλληλα αποτελούν και πεδία έρευνας ως αρχιτεκτονήματα, ως κιβωτοί θησαυρών (εικόνων και άλλων), ως δοχεία ζωής (κυρίως οι μονές), ως μικρές πολιτείες.

Μια ιδιότυπη έκρηξη εκδόσεων αυτές τις ημέρες (αλλά και μια έκθεση) ανανεώνει τη ματιά μας πάνω σε εκκλησίες και μοναστήρια, και προσθέτει άγνωστες πληροφορίες και ιστορίες.
Η πρόσφατη – για παράδειγμα –  έκδοση «Αγιος Νικόλαος Πειραιά» (εκδ. Μίλητος) που φρόντισε και επιμελήθηκε ο πρώην υπουργός και νυν πρόεδρος του ΟΛΠ Γιώργος Ανωμερίτης φέρνει στο φως (με σχόλια, φωτογραφίες, χάρτες και πίνακες) τους θησαυρούς του ναού του Πειραιά.
Μια έκδοση-ημερολόγιο επίσης με τίτλο «Μοναστήρια Ελλάδας και Κύπρου» (εκδ. Μίλητος) αποτελεί κρίκο της εκδοτικής έκρηξης που αφορά εκκλησίες και μονές και αποτυπώνει την ποικιλομορφία και τον πλούτο στη διαρρύθμιση καθώς διατρέχει από ερημωμένα μοναστήρια μέχρι ολόκληρα συγκροτήματα που θυμίζουν οργανωμένες πολιτείες.

Επίσης, στην έκθεση «Η Θεσσαλονίκη και το Αγιον Ορος στην ανατολή του 20ού αιώνα» στην Αγιορείτικη Εστία της Θεσσαλονίκης (που διαρκεί ώς τις 30 Μαρτίου) παρουσιάζονται φωτογραφίες του Γεωργίου Λαμπάκη (εμπνευστή του Βυζαντινού Μουσείου) από τα φωτογραφικά αρχεία του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, του Φρεντ Μπουασονά από το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, του γάλλου βυζαντινολόγου Γκαμπριέλ Μιλιέτ και πολλών άλλων. Μάλιστα η έκθεση συνοδεύεται από δίγλωσσο κατάλογο (ελληνικά – γαλλικά) που περιλαμβάνει φωτογραφίες, κείμενα και άλλα.

Πολύ πρόσφατη είναι και η έκδοση «Μοναστήρια της Κέρκυρας» (εκδ. Τοπίο) που αφορά στα μοναστήρια της Κέρκυρας και των Παξών και που προσθέτει πληροφορίες και άγνωστες στο ευρύ κοινό ψηφίδες για τη χαρτογράφηση των μνημείων ολόκληρης της γεωγραφικής ενότητας μέσα από φωτογραφίες του Δημήτρη Ταλιάνη.
Εχει ενδιαφέρον πως η Μονή Παλαιοκαστρίτσας της Βορειοδυτικής Κέρκυρας και 25 χλμ. από την πρωτεύουσα του νησιού, λόγω της θέσης και του αυστηρού τυπικού της, ήταν τόπος περιορισμού κληρικών από όλη την Ελλάδα για… εκκλησιαστικά παραπτώματα και τόπος έλξης για πολλούς ξένους περιηγητές.

Επίσης, τα σπαράγματα παραστάσεων και επιγραφών στα γαλλικά που οριακά διασώζονται στην Ιερά Μονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς, στην τοποθεσία Στρατιά Γαρίτσας, κρύβουν τη δική τους άγνωστη αφήγηση αφού είναι υπολείμματα από ζωγραφιές που έκαναν οι φυλακισμένοι στα δωμάτια του ισογείου που χρησιμοποιούνταν ως φυλακές κατά την περίοδο της γαλλικής κατοχής του νησιού (1797-1800).
Ακόμη, η Μονή Υπεραγίας Θεοτόκου Πλατυτέρας που θεμελιώθηκε τον Νοέμβριο του 1743 και σήμερα (μετά την επέκταση της πόλης) βρίσκεται στο κέντρο της Κέρκυρας έχει τη δική της ιστορία και δεν συνδέθηκε τυχαία με την οικογένεια του Καποδίστρια. Λέγεται μάλιστα πως το 1972 ο Ιωάννης Καποδίστριας (μετέπειτα Κυβερνήτης της Ελλάδας) σώθηκε από έναν μοναχό όταν συρόταν στο λιθόστρωτο από ένα αφηνιασμένο άλογο. Μάλιστα δύο εικόνες που φυλάσσονται στο μοναστήρι απεικονίζουν τη διάσωση και μία από αυτές φέρει την αφιέρωση «Δέησις του δούλου του Θεού Ιωάννου Καβουδίστρια».

Εξάλλου όταν ο Καποδίστριας δολοφονήθηκε στο Ναύπλιο το 1831 ο αδελφός του Αυγουστίνος, εκπληρώνοντας την επιθυμία του να ταφεί στην Κέρκυρα, έξι μήνες μετά μετέφερε τη σορό του με πλοίο στην Κέρκυρα και την έθαψε στον εσωνάρθηκα της Πλατυτέρας.