Οι φράσεις της Καινής Διαθήκης που μπήκαν στο λεξιλόγιο των Ελλήνων

Του Βασίλη Σπυρόπουλου

(από το Σαββατιάτικο ένθετο της εφημερίδας «δημοκρατία» για την ορθοδοξία)

Η Καινή Διαθήκη πήρε το όνομά της από τον ίδιο τον Ιησού Χριστό, ο οποίος στον Μυστικό Δείπνο, κατά τη σύσταση της Θείας Ευχαριστίας, είπε στους μαθητές του: «Τούτο γαρ εστί το αίμα μου, το της καινής διαθήκηςμ το περί πολλών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών».

Ως ένα συνεχές κείμενο, πολλές φορές αγνοήθηκε από τον απλό λαό «λόγω έλλειψης, κυρίως τα παλαιότερα χρόνια, έντυπων εκδόσεων ή μερικές φορές λόγω απαγόρευσης της «κατ’ οίκον» ανάγνωσής της είτε πολύ απλά λόγω άγνοιας ανάγνωσης» υποστηρίζει ο θεολόγος Ιωάννης Κουκίδης.

Παρ’ όλα αυτά, είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι πολλά από τα χωρία της Καινής Διαθήκης, κυρίως από τα Ευαγγέλια, επηρέασαν την καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων σε τέτοιο σημείο, που παρείσφρυσαν στη συνείδηση και στον λόγο τους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το «γενεαί δεκατέσσαρες». Με την προσθήκη της φράσης «φαμίλιες δεκαπέντε» υποδηλώνεται η απομάκρυνση των συγγενών μεταξύ τους. Η παροιμία «έγιναν γενεές δεκατέσσερις» δηλώνει την έχθρα που υπάρχει μεταξύ φίλων ή συγγενών. Η φράση «τον επέρασε γενεές δεκατέσσερις» κάνει φανερό ότι υπήρξαν καβγάδες, διαπληκτισμοί και φιλονικίες.

Η βιβλική φράση «άρρητα ρήματα» σημαίνει «λόγια ανείπωτα και απόρρητα». Ο λαός χρησιμοποιεί την ίδια φράση όταν κάτι είναι ακατανόητο. Οι Δωδεκανήσιοι συμπλήρωσαν με την έκφραση «κουκιά μαγειρεμένα» και οι Ηπειρώτες με την έκφραση «κι νιρά κουπανισμένα» και αλλού με το «καθάριες τραμουντάνες», τονίζοντας ότι κάτι είναι ακατανόητο ή είναι «άλλ’ αντ’ άλλων».

Πολλές παροιμίες με διαφορετικές σημασίες προέρχονται από το «Πάτερ ημών», την Κυριακή Προσευχή. Η φράση «είπανε τον πατερημό» ή «μην αρχίσεις τώρα τα πετερημά σου» σημαίνει «μην αρχίσεις τις πολυλογίες σου ή τις θεωρίες σου». Η φράση «μη σ’ αρχίσω τα πατερημά» ή «μη σου ρίξω τα πετερημά» λειτουργεί ως απειλητική προειδοποίηση που σημαίνει «πρόσεξε μη σου ψάλλω τα εξ αμάξης». Τα «πατερημά» του λέει εκείνος που από φόβο βρίσκεται σε αμηχανία και δύσκολη θέση και στρέφεται στην άνωθεν βοήθεια.

Η σημασία του «αλληλούια», εβραϊκής λέξης που πέρασε στη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας, δεν κατανοήθηκε από τον λαό, γι’ αυτό και χρησιμοποιείται ποικιλοτρόπως. Ως ρήμα έγινε «αλληλουΐζω» που σημαίνει «ζαλίζω». Το «κοντός ψαλμός, αλληλούια» λέγεται με τη σημασία του «ορθά κοφτά».

Εν τω μεταξύ, η χρήση της λέξης στην Ακολουθία του Αγιασμού των Υδάτων προσέδωσε άλλη σημασία. Το «αλληλούια» λέγεται για να δηλώσει το νέρωμα του γάλατος ή του κρασιού, αλλά και για τον αδιόρθωτο και αμετανόητο άνθρωπο λέγεται ότι θα δουλέψει «αλληλούια», δηλαδή ξυλοδαρμός.