Γόρτυνος Ιερεμίας: «Οι Άγιοι Πατέρες και η Μεταπατερική Θεολογία»

1. Σήμερα, αδελφοί μου χριστιανοί, θέλω να σας μιλήσω περί των αγίων Πατέρων. Είναι και αυτό κήρυγμα στη σειρά των κηρυγμάτων που κάνουμε για την Ορθόδοξη πίστη μας. Γιατί όλα όσα έχουμε στην ορθόδοξη Εκκλησία μας, που αποτελούν την πίστη μας, όλα αυτά μας τα εθέσπισαν οι άγιοι Πατέρες. Ώστε, λοιπόν, η Εκκλησία μας και η πίστη μας είναι πατερική.

Για τους Πατέρες, λοιπόν, της Εκκλησίας θα είναι τα λίγα λόγια που θα σας πω σήμερα, αγαπητοί μου, και παρακαλώ να τα προσέξετε. «Πατέρα» λέγουμε εκείνον που μας γέννησε και μας τρέφει. Και τους αγίους Πατέρες τους λέμε έτσι, γιατί αυτοί μας γέννησαν και μας έθρεψαν στην πνευματική ζωή. Ο σπόρος δε, με τον οποίο γεννηθήκαμε από τους αγίους Πατέρες, και με τον οποίο τρεφόμαστε απ᾽ αυτούς, είναι ο λόγος του Θεού. Ο λόγος του Θεού που βρίσκεται στην Αγία Γραφή, την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη.

2. Όπως ξέρουμε όλοι, αδελφοί μου, η Αγία Γραφή είναι θεόπνευστο βιβλίο, γράφτηκε, δηλαδή, με το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος. Ακούστε τώρα: Αφού η Αγία Γραφή γράφτηκε με το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, και η ερμηνεία της πάλι πρέπει να γίνει με το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος. Μόνο, δηλαδή, όσοι έχουν τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος, μόνο αυτοί ερμηνεύουν σωστά την Αγία Γραφή. Και τέτοιοι σωστοί ερμηνευτές της Αγίας Γραφής είναι οι άγιοι Πατέρες.

Ο πραγματικός λόγος του Θεού, λοιπόν, βρίσκεται στα βιβλία των αγίων Πατέρων. Γι᾽ αυτό και είπα ότι οι άγιοι Πατέρες μας τρέφουν με το λόγο του Θεού, το λόγο της Αγίας Γραφής, γιατί, επαναλαμβάνω, αυτοί, οι άγιοι Πατέρες, είναι οι σωστοί ερμηνευτές της Αγίας Γραφής.

3. Αλλά δεν φτάνει μόνο ο λόγος του Θεού για να αυξηθούμε και να ανδρωθούμε στην πνευματική μας ζωή. Για την πρόοδό μας στην πνευματική ζωή, μετά από τη γνώση του Θεού, που την λαμβάνουμε με το θείο λόγο, αναγκαία, πολύ αναγκαία, είναι ἡ Χάρη του Θεού, που λαμβάνουμε με τα θεία και ιερά Μυστήρια, και μάλιστα με το ιερώτατο Μυστήριο, τη θεία Λειτουργία. Οι άγιοι Πατέρες, λοιπόν, δεν ήταν μόνο οι σωστοί κήρυκες και συγγραφείς του λόγου του Θεού, αλλά ήταν και οι τελετουργοί των ιερών Μυστηρίων, με τα οποία έδιναν τη Χάρη του Θεού στους πιστούς.

4. Από τα παραπάνω που είπα, αδελφοί, έδωσα, νομίζω, την έννοια για το τι ήταν οι Πατέρες της Εκκλησίας. Ήταν αυτοί που με το κήρυγμά τους, το προφορικό και το γραπτό, έδιναν στους χριστιανούς το λόγο του Θεού και τους στερέωναν στην πίστη• και με την τέλεση των ιερών Μυστηρίων έπειτα έδιναν τη Χάρη του Θεού σ᾽ αυτούς, για να καθαρίζεται η καρδιά τους από τα αμαρτωλά πάθη και να γεύονται το Θεό. Δηλαδή, οι άγιοι Πατέρες, δεν ήταν μόνο οι λειτουργοί των ιερών Μυστηρίων, αλλά ήταν και οι Διδάσκαλοι των Χριστιανών. Γι᾽ αυτό και ο πληρέστερος όρος για να τους εκφράσουμε είναι «Πατέρες και Διδάσκαλοι της Εκκλησίας».

Και τώρα θέλω να σας πω ότι αυτό που εκφράζει περισσότερο τούς Πατέρες είναι ο «λόγος» τους, ο θεόπνευστος λόγος τους. Γιατί, οι άγιοι Πατέρες, επειδή είχαν καθαρή καρδιά, έλαβαν την φώτιση του Αγίου Πνεύματος και έδωσαν θεόπνευστο λόγο στα συγγράμματά τους και στις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων και στους αγώνες τους για την υπεράσπιση της Ορθόδοξης πίστης. Αυτό κυρίως εκφράζει τούς Πατέρες της Εκκλησίας μας. Δηλαδή, όπως το ψάλλει η Εκκλησία μας: Οι άγιοι Πατέρες δέχθηκαν πρώτα όλη την Χάρη του Αγίου Πνεύματος («Όλην εισδεξάμενοι την νοητήν λαμπηδόνα του Αγίου Πνεύματος, το υπερφυέστατον χρησμολόγημα») και έπειτα με λίγα λόγια («το βραχύ ρήματι») και με πολλή σύνεση («και πολλή συνέσει») «θεοπνεύστως απεφθέγξαντο» την πίστη μας. Και πως το πέτυχαν αυτό;

Το πέτυχαν γιατί «άνωθεν λαβόντες την τούτων αποκάλυψιν σαφώς και φωτισθέντες εξέθεντο όρον θεοδίδακτον» (Προσόμοιον εορτής των Πατέρων). Τους αγίους Πατέρες, χριστιανοί μου, τους θαυμάζουμε κυρίως στον δυνατό ορθόδοξο λόγο τους και στους ισχυρούς αγώνες τους κατά των αιρετικών, οι οποίοι, όχι με θεολογικό, αλλά με φιλοσοφικό νου αλλοίωναν την ορθόδοξο πίστη. Και είχαν βέβαια την Χάρη αυτή οι άγιοι Πατέρες να δώσουν τέτοιο δυνατό λόγο, γιατί ζούσαν ασκητική ζωή• ζούσαν με προσευχή και με νηστεία και είχαν αγάπη σε όλους, και στους εχθρούς τους ακόμη.

5. Είναι ανάγκη όμως να σας πω, αδελφοί, ότι παρά το ότι οι άγιοι Πατέρες ήταν θεόπνευστοι όπως σας είπα, όμως αυτοί στη διδασκαλία τους δεν έδωσαν καμία νέα αποκάλυψη, πέραν από την αποκάλυψη που έδωσε ο Ιησούς Χριστός. Ο ενανθρωπήσας Υιός του Θεού, Αυτός έδωσε την τέλεια αποκάλυψη, πέραν από την οποίαν δεν μπορεί να δοθεί άλλη. Φανταστείτε την αποκάλυψη αυτή του Χριστού μας σαν ένα μεγάλο ωκεανό.

Εμείς, για την ατέλειά μας και για τον σκοτασμό του νου μας, μόνο στον αιγιαλό του ωκεανού αυτού μπορούμε να σταθούμε. Οι άγιοι όμως Πατέρες, με τον οπλισμό του Αγίου Πνεύματος που είχαν, μπορούσαν να προχωρήσουν πολύ στον ωκεανό και να φθάσουν ακόμη και μέχρι τα βάθη του και να μας φέρουν από εκεί βαθειά πολύτιμα μαργαριτάρια, υψηλές δηλαδή θεϊκές ιδέες της αποκαλύψεως του Ιησού Χριστού. Και επειδή το Άγιο Πνεύμα είναι πάντα στην Εκκλησία, πάντοτε, λοιπόν, υπάρχουν οι άγιοι Πατέρες σ᾽ αυτήν.

Έτσι, μπορεί ο Θεός, είτε στα χρόνια μας είτε πολύ μετά από μας, να φέρει έναν άλλον άγιο Πατέρα, έναν νέο άγιο Γρηγόριο Παλαμά και να του δώσει τη Χάρη Του για να προχωρήσει και πιο βαθειά ακόμη από τούς προηγούμενους Πατέρες στη θάλασσα της θείας αποκαλύψεως και να φανερώσει στα θεόπνευστα συγγράμματά του νέα κεκρυμμένα σ᾽ αυτήν. Προσοχή όμως! Ἡ θεολογία αυτή που θα φέρουν οι νέοι Πατέρες που θα δώσει ο Θεός μελλοντικά, δεν θα είναι «μεταπατερική θεολογία», αλλά θα είναι θεολογία σύμφωνη με την θεολογία των προηγουμένων Πατέρων και θα βασίζεται σ᾽ αυτήν. Αυτό, αδελφοί μου, είναι ένα ωραίο χαρακτηριστικό όλων των αγίων Πατέρων.

Ότι, δηλαδή, ο κάθε εκκλησιαστικός Πατέρας δεν εκφράζεται αντίθετα από τους προηγουμένους του Πατέρες και δεν δημιουργεί διαφορετική διδασκαλία απ᾽ αυτούς. Γιατί όλοι οι άγιοι Πατέρες αποτελούν «πύργον ομοφωνίας» και όχι «πύργον Βαβέλ». Τον κυκλοφορήσαντα, λοιπόν, τελευταίως στην πατρίδα μας όρο «μεταπατερική θεολογία» τον καταδικάζουμε ως «αντιπατερικόν». Και επειδή στην αρχή του σημερινού μου λόγου είπα ότι η Εκκλησία μας είναι «πατερική» καταδικάζουμε τον όρο «μεταπατερική θεολογία» ως αντι-εκκλησιαστικό, δηλαδή, ως αιρετικό και βλάσφημο. Ζω, χριστιανοί μου, με την λαχτάρα πότε με τη Χάρη του Θεού, μετά από την παρούσα σειρά των ομιλιών μου, να σας δώσω σε νέα σειρά τη διδασκαλία των αγίων Πατέρων της Εκκλησίας μας. Τότε θα νοήσετε μόνοι σας το ύψος της Πατερικής θεολογίας και το χάλι και το αίσχος της «μεταπατερικής» τάχα θεολογίας.