Της Καλλιόπης Χαρμαντα – Πρωτοπαπα
Ποιος ήταν ο Χατζηνικόλας Λαυρεντίου Πρωτοσυγκέλλου από τον Καραβά και πώς τον εκτέλεσαν οι Τούρκοι.
Ιούλιος 1821… Ιούλιος 1974… μαύρος ο Ιούλιος… Κι ένα γιατί να κρέμεται στο στόμα…
Το μαύρο Ιούλιο… Να περιμένουμε έναν άλλο Ιούλιο που θα μας ανταμείψει, άραγε;
Τον Ιούλιο του 1821 ένα μαύρο σύννεφο κουβάλησε τη συμφορά στον τόπο. Ο αρχιεπίσκοπος, οι επίσκοποι και οι προύχοντες του τόπου, αλλά και ένα πλήθος άλλων κληρικών και λαϊκών θανατώθηκαν σε μια προσπάθεια εκφοβισμού του λαού. Η πλούσια περιοχή Λαπήθου-Καραβά πλήρωσε βαρύ τίμημα. Είχε το μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων, μετά τις πόλεις του νησιού. Ίσως γιατί εκεί συγκεντρώθηκαν χρήματα και εφόδια και στάλθηκαν στον αγώνα που διεξαγόταν στην κυρίως Ελλάδα και τα νησιά. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, από το μοναστήρι της Αχειροποιήτου μεταφέρθηκαν στα καράβια του Κανάρη στην περιοχή Ασπρόβρυση της Λαπήθου με μια εικονική κηδεία.
Ανάμεσά στα θύματα συγκαταλεγόταν και ο Χατζηνικόλας Λαυρεντίου Πρωτοσυγκέλλου ή Νικόλαος προσκυνητής, δημογέροντας Καραβά και Λαπήθου. Ο Χατζηνικόλας ήταν πολύ πλούσιος και ήταν, όπως έλεγαν, φερμανλής, είχε δηλαδή φιρμάνι από τον σουλτάνο, που του εξασφάλιζε ιδιαίτερη εξουσία. Όπως περιγράφει και το ποίημα που είναι αφιερωμένο στον ίδιο, «Το τραούδιν του Χατζηνικόλα», φορούσε κόκκινες ποδίνες και είχε το δικαίωμα να καβαλικεύει μούλα. Ήταν τόση η δύναμή του, που «εγλύτωννεν άθθρωπον που την κρεμμάλλαν».
Το 1804 ο Χατζηνικόλας έκτισε μια εκκλησία πάνω από το σπίτι του, στην πλαγιά του βουνού, αφιερωμένη στην Αγία Ειρήνη, την ειρήνη που οραματίζεται ο σκλαβωμένος. Στις επιγραφές των εικόνων αναγράφονται οι κτήτορες, ο Νικόλαος προσκυνητής και ο Λαυρέντιος πρωτοσύγκελος. Εκεί έψαλλε ο Χατζηνικόλας κάθε Κυριακή ώς τον Ιούλιο του 1821.
Πλούσιος, καραβοκύρης με ένα μεγάλο κονάτζιν
Ο Χατζηνικόλας είχε ιδιόκτητο καΐκι και διεξήγε εμπόριο με την απέναντι ακτή της Μ. Ασίας. Με τον τρόπο αυτό απέκτησε μεγάλη περιουσία. Όπως φαίνεται και από τον κατάλογο των εκτελεσθέντων, όπου αναγράφεται και η περιουσία τους, συγκαταλεγόταν ανάμεσα στους πλουσιότερους εκτελεσθέντες τον Ιούλιο του 1821. Η κτηματική του περιουσία ήταν τεράστια. Άρχιζε από την παραλία, όπου βρίσκεται το μοναστήρι της Αχειροποιήτου και έφτανε ώς τις πλαγιές του Πενταδακτύλου. Επίσης είχε την ιδιοκτησία του τσιφλικιού της Ελιάς, κοντά στον Καραβά.
Το κονάτζιν του απλωνόταν σε ολόκληρο τετράγωνο. Το ισόγειο είχε εσωτερική αυλή και ηλιακό με καμάρες, όπου άνοιγαν τα δωμάτια. Μπορούμε να φανταστούμε την ποιότητα της κατασκευής από την επιβλητική εξώθυρα του σπιτιού, που ακόμα διατηρείται. Το ανώι, όπου ανέβαιναν με ξύλινη σκάλα, ήταν μεγάλο και είχε νευκά στη μέση. Εκτός από τα βοηθητικά δωμάτια, το σπίτι διέθετε και δωμάτιο, που χρησίμευε ως πρόχειρο κρατητήριο. Στον εξωτερικό τοίχο του σπιτιού είχε αναβαθμίδα, το πινίστασι, με πελεκητές πέτρες, που χρησίμευε για να βοηθά τον αναβάτη να καβαλικεύει τη μούλα του. Οι Τούρκοι κατεδάφισαν το ανώι τον Ιούλιο του 1821, κόβοντας και το πάνω μέρος του επιβλητικού κυπαρισσιού που υπήρχε στην αυλή.
Όταν συνελήφθη ο Χατζηνικόλας, το σπίτι του σφραγίστηκε και τα μετρητά του κατασχέθηκαν. Όμως αργότερα η οικογένειά του μπόρεσε να αγοράσει τμήμα της περιουσίας του, από χρήματα που του χρωστούσαν.
Γονιοί του Χατζηνικόλα ήταν ο Λαυρέντιος Πρωτοσύγκελλος και η Μαριού, που πέθανε μόλις γέννησε το γιο της. Ο Χατζηνικόλας παντρεύτηκε τη Μαριού, που είχε το ίδιο όνομα με τη μητέρα του, και απέκτησε τέσσερα παιδιά, δυο γιους, τον Χατζησάββα και τον Χατζηγιάννη και δυο κόρες. Ο μεγάλος του γιος, ο Χατζησάββας, ήταν παντρεμένος το 1821. Αναφέρεται ότι συνόδευε τον πατέρα του, που ήταν σιδεροδέσμιος πάνω στο άλογό του και ο Χατζηνικόλας τον προέτρεψε να πάει πίσω στην οικογένειά του και εκείνος θα είχε βοήθεια τον αρχιεπίσκοπο.
Η σύλληψη από τους Τούρκους και οι τελευταίες στιγμές του
Στις 10Ιουλίου του 1821 ο Χατζηνικόλας έψαλλε στην εκκλησία της Αγίας Ειρήνης, περήφανος για την ίδρυσή της. Ήταν με πολλούς κόπους και προσπάθειες, που κατάφερε να την κτίσει και με τη συνδρομή του πατέρα του, Λαυρέντιου Πρωτοσύγκελλου, να την κοσμήσει με εικόνες.
Εκεί έλπιζαν να τον συναντήσουν δυο Καραβιώτες «λαδοπούληδες», που είχαν έλθει από τη Λευκωσία στις 9 Ιουλίου φέρνοντάς του μήνυμα για τα τεκταινόμενα. Όμως πριν τελειώσει η θεία λειτουργία, έφτασαν οι Τούρκοι, τον συνέλαβαν και του ζήτησαν να τους συνοδέψει στη Λευκωσία. Όταν ανέβηκε στο άλογό του, του έδεσαν τα πόδια. Ο γιος του Χατζησάββας προσπάθησε μάταια να παρέμβει. Έτσι ο Χατζησάββας αρκέστηκε να παρακολουθεί έφιππος την πομπή προς τη Λευκωσία. Στα μισά του δρόμου οι φρουροί έδωσαν στον Χατζηνικόλα την άδεια να μιλήσει στον γιο του και τον προέτρεψε να επιστρέψει στην οικογένειά του, αφού στη Λευκωσία θα είχε την προστασία του αρχιεπισκόπου. Ο Χατζησάββας επέστρεψε στον Καραβά και η θλιβερή πομπή προχώρησε προς τη Λευκωσία από το μονοπάτι της Γομαρίστρας. Μπήκαν στη Λευκωσία από την πόρτα της Κερύνειας και ο Χατζηνικόλας, μόλις αντίκρισε τον Κυπριανό στην αγχόνη, λιποθύμησε. Στη συνέχεια οδηγήθηκε στη φυλακή και αποκεφαλίστηκε στις 13 Ιουλίου.
Ένας Τούρκος που είχε ευεργετηθεί από τον Χατζηνικόλα σε ένα από τα ταξίδια του στη Μ. Ασία, προσπάθησε, χωρίς όμως επιτυχία, να τον απελευθερώσει. Το γεγονός αυτό και το ότι η σορός δεν δόθηκε στους δικούς του για ταφή, οδήγησε στη δημιουργία της παράδοσης ότι ο Χατζηνικόλας έζησε και φυγαδεύτηκε στο εξωτερικό. Το όνομά του περιλαμβάνεται στον κατάλογο των «υπόφορων χριστιανών» που εκτελέστηκαν τον Ιούλιο του 1821 και δημεύτηκε η περιουσία τους. Το σχετικό έγγραφο δημοσίευσε ο Ιωάννης Θεοχαρίδης.
Οι τραγικές στιγμές της σύλληψης και του θανάτου του Χατζηνικόλα περιγράφονται στο «Τραούδιν του Χατζηνικόλα», που κατέγραψε το 1971 στον Καραβά ο Κώστας Ιωαννίδης. Του το τραγούδησε η Χρυσταλλού Γιαννάκη Ασπρή.
Η ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Σύμφωνα με την προφορική παράδοση του Καραβά, ο Χατζηνικόλας ήταν συγγενής του αρχιεπισκόπου Κυπριανού. Φαίνεται ότι ο πατέρας του Λαυρέντιος Πρωτοσύγκελλος ήταν πρώτος εξάδελφος του Κυπριανού και επομένως ο αρχιεπίσκοπος ήταν μικρός θείος του Χατζηνικόλα. Επίσης στενές σχέσεις είχε ο Χατζηνικόλας και με το δυναμικό δραγομάνο Χατζηγιωργάκη Κορνέσιο. Η τοπική παράδοση αναφέρει ότι ο Χατζηγιωργάκης επισκέφτηκε τον Χατζηνικόλα στο τσιφλίκι της Ελιάς, όπου είδε ένα λιοντάρι εντοιχισμένο και το ζήτησε για να στολίσει το σπίτι του που ανακαίνιζε εκείνη την εποχή στη Λευκωσία. Πάνω από την εξώθυρα του αρχοντικού του Χατζηγιωργάκη βρίσκεται εντοιχισμένη η ανάγλυφη πλάκα με το λιοντάρι, δώρο του Χατζηνικόλα στο φίλο και συνεργάτη του.
Από την εφημερίδα “Φιλελεύθερος”, 4 Ιουλίου 2010, σελ. 50.
———————————————————————————————————-
Η εκκλησία της Αγίας Ειρήνης στον Καραβά
Στη νοτιοδυτική πλευρά του χωριού κτισμένη πάνω σε μια βουνοπλαγιά του Πενταδακτύλου βρίσκεται μια άλλη ενοριακή εκκλησία του Καραβά, η Αγία Ειρήνη. Κτίστηκε το 1804 από το Πρωτοσύγκελο Λαυρέντιο και το γυιό του Χ’Νικόλα το γνωστό πρόκριτο που μαρτύρησε μαζί με άλλους προύχοντες του νησιού στις σφαγές της 9 ης Ιουλίου του 1821.
Η εικόνα της Αγίας Ειρήνης με επιγραφή το 1808 αναφέρει το Λαυρέντιο και το Χ’Νικόλα σαν κτήτορες του ναού. Μια άλλη εξαιρετική εικόνα που παρουσιάζει τον Αγιο Ευτύχιο, τον Αγιο Ελευθέριο, τον Αγιο Γεώργιο, τον Αγιο Προκόπιο και την Αγία Μαρίνα χρονολογείται από το 1766. Δύο άλλα χαρακτηριστικά της εκκλησίας, θαυμάσιο δείγμα της ξυλογλυπτικής τέχνης των κατοίκων του Καραβά καθώς επίσης και ένας μοναδικός ίσως μεγάλος πέτρινος σταυρός που κρεμόταν από το θόλο της εκκλησίας με πέτρινη αλυσίδα.
