Λεξικά για παιδιά ή …κλαυσιγελώτων

Γράφει ο Δημήτριος Νατσιός, Δάσκαλος

«Κούφιοι και οκνοί καταφρονούν
τη θεία τραχιά σου γλώσσα
των Ευρωπαίων περίγελα
και των αρχαίων παλιάτσοι»
Κ. Παλαμάς
 Θα μπορούσαν, όσα ακολουθούν, να συνιστούν ευθυμογράφημα, αλλά θα το ονομάσω κείμενο «κλαυσιγελώτων», δανειζόμενος την λέξη από την αρχαία γραμματεία.

Στα νέα σχολικά βιβλία, που κυκλοφορήθηκαν το 2006, περιλαμβάνονται και δύο Λεξικά για τους μαθητές. Ένα για τις τρεις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, το οποίο, επιγράφεται «Εικονογραφημένο Λεξικό Α’, Β’, Γ’ Δημοτικού- Το Πρώτο μου Λεξικό» και το δεύτερο «Ορθογραφικό-Ερμηνευτικό» για τις τρεις υπόλοιπες τάξεις του σχολείου. (Περιορίζομαι στο πρώτο, για τις τρεις πρώτες τάξεις).

Θα περίμενε κανείς, εφ’ όσον απευθύνεται σε μικρούς μαθητές, που το «φύλλωμα των λέξεων» του Ελληνικού Λόγου, τους είναι σχεδόν άγνωστο και κάνουν τα πρώτα τους βήματα στον ερμηνευτικό πλούτο της Γλώσσας μας και στις ποικίλες αποχρώσεις της -τους «ιριδισμούς της νεοελληνικής» όπως γράφει ο Γ. Καλλιόρης στο εξαίρετο βιβλίο του «Παρεμβάσεις ΙΙ, Γλωσσικά»- είναι, λοιπόν, αυτονόητο ότι οι συγγραφείς του θα επιδείκνυαν και την ανάλογη προσοχή. Θα «χτένιζαν» κυριολεκτικά το «λημματολόγιο του Λεξικού», ώστε να αποφευχθούν λάθη. Λάθη κυρίως ερμηνευτικά.

Για του λόγου το αληθές ξεκινώ την… περιήγηση.
Στην σελίδα 358, στο λήμμα «ποτάμι» διαβάζουμε τα εξής, μεταξύ άλλων:
«Το νερό του ποταμού κυλάει συνέχεια. Την αρχή του ποταμού την λέμε κοίτη…». Κοίτη είναι η κοιλότητα, όπου ρέουν τα νερά. Η αρχή λέγεται πηγή.
Στην σελίδα 337 γράφουν για το «περιστέρι».
«Το περιστέρι είναι ένα άσπρο πουλί που ζει στις πόλεις». Υπάρχουν και διαφορετικού χρώματος περιστέρια ούτε βεβαίως τα διακρίνει πνεύμα αστυφιλίας. Εκτός από τα περιστέρια της πλατείας Συντάγματος, υπάρχουν πολλά, τα οποία «ζουν και βασιλεύουν» στα χωριά μας και αναπνέουν λεύτερο, καθαρό αέρα.
Στην σελίδα 316 λεξικογραφείται το «παλτό». (Θα έπρεπε εδώ να δοθεί και το ελληνόλεκτο αντίστοιχο «πανωφόρι»). Διαβάζω: «Το φοράμε το χειμώνα πάνω από τα ρούχα μας για να ζεσταινόμαστε από το κρύο». Από το κρύο δεν ζεσταίνεσαι, αλλά προστατεύεσαι. Αυτά τα ελληνικά θυμίζουν τα «σπασμένα» ελληνικά του Σημίτη, όταν έλεγε «βελτιώνουμε τα λάθη μας» ή του ΓΑΠ, όταν μιλούσε για την φορολογία των πισινών και όχι των πισίνων ή το περίφημο «μηδέν στο πηλίκιο».
Στην σελίδα 343 για τον «πίνακα» γράφουν:
«Ο πίνακας είναι φτιαγμένος από μαύρο ξύλο ή άσπρο πλαστικό και κρέμεται στον τοίχο της τάξης μας». Άρα τα θρανία είναι από πράσινο ξύλο, τα βιβλία από λευκό, τα έπιπλα από καφέ. Αναβιώνει μέσω των ορισμών και η… ξυλοσοφία, η «μωρά σοφία», όπως την ερμηνεύουν τα καλά, παλιά λεξικά.
Στην σελίδα 277, διαβάζουμε για την «μύτη». «Όταν περπατάς στις μύτες των ποδιών σου, περπατάς στα μπροστινά σου δάχτυλα για να μην κάνεις θόρυβο».
Ωραία. Μαθαίνουν τα παιδιά ότι υπάρχουν και πισινά δάχτυλα, τα οποία δεν συμμετέχουν στην ακροβασία, όπως ορθώς λέγεται.
Στην σελίδα 28 και στο λήμμα «ακροατής», παρατίθεται ο εξής ορισμός-ερμηνεία: «Ακροατές είναι αυτοί που ακούν μια εκπομπή στο ραδιόφωνο ή («που», «που» παντού «που», καταργήθηκε η αναφορική αντωνυμία ο οποίος-α-ο, φαινόμενο που προσφυώς ονομάστηκε «πουπουισμός»), «παρακολουθούν ένα θέαμα ή μία ομιλία».
Οι ακροατές δεν παρακολουθούν θέαμα, αλλά οι θεατές. Λέμε τηλεοπτικό κοινό ή ραδιοφωνικό ακροατήριο, αλλά όχι οι ακροατές της τηλεόρασης. Ακροώμαι σημαίνει ακούω και θεώμαι, βλέπω, παρατηρώ.

Στην σελίδα 435 φιλοξενούνται τα «σύννεφα, που είναι γκρίζα ή άσπρα και τα βλέπεις στον ουρανό πριν βρέξει». «Μαύρα σύννεφα» μας απειλούν, όταν διαβάζουμε τέτοιες πρόχειρες ερμηνείες. «Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει» έγραφε ο Σολωμός, για τα άσπρα συννεφάκια τ’ Απρίλη στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους». Και αυτά τα «λευκά βουνάκια» της άνοιξης και του θέρους συνήθως δεν φέρνουν βροχή.
Συνεχίζουμε τις… ευτραπελίες. Σελίδα 182 «Η καρέκλα είναι ένα κάθισμα για να καθόμαστε». Με την ίδια λογική θα λέγαμε ότι το ύψος είναι ένα ύψωμα για να υψωνόμαστε και ο βυθός ένα βύθισμα για να βυθιζόμαστε. «Είναι κι αυτό μία στάσις… νιώθεται» όπως λέει κι ο ποιητής.
Στην λέξη «σφραγίδα», σελ. 440, διαβάζουμε τον εξής «δυναμικό» ορισμό: «Την σφραγίδα τη βουτάς στο μελάνι και μετά τη χτυπάς στο χαρτί». Όπως λέμε, δηλαδή, βούτηξα στα βαθιά και χτύπησα το κεφάλι μου.
Τι είναι η μπανάνα; «Είναι ένα μακρύ, κίτρινο φρούτο που φυτρώνει σε ζεστές χώρες». Μάλιστα. Και οι κολοκύθες κίτρινες και μακριές είναι και φυτρώνουν σε ζεστές χώρες, όπως η πατρίδα μας και ενίοτε, από την πολλή ενασχόληση με τις κολοκύνθες, παθαίνεις αποκολοκύνθωσιν, ασθένεια ανίατος και μεταδοτική.

Σελίδα 378, αντικρίζουμε το εξής κρανιοκενές: «Τα αυτοκίνητα, τα ποδήλατα και οι μοτοσικλέτες κινούνται πάνω σε στρογγυλές ρόδες». Ως γνωστόν υπάρχουν και τετράγωνες ρόδες ή τριγωνικού σχήματος, ρόδες σε σχήμα κύβου. Οι στρογγυλές είναι μία «ρόδινη» κατηγορία ροδών ή ρόδων ή ρόιδων, έτσι για να συνεννοούμαστε.
Στην 403η σελίδα διαβάζουμε κάτι το εξαιρετικά επίκαιρο. Λήμμα: σκουπίδι. Για το παράδειγμα «που δείχνει τη λέξη μέσα σε πρόταση», διαβάζουμε: «Τα σκουπίδια δεν πέρασαν εδώ και τρεις μέρες και ο δρόμος είναι βρόμικος». Και όμως «τα σκουπίδια» περνοδιαβαίνουν καθημερινά, νυχθημερόν, αρκεί μια ματιά στην τηλεόραση, στις μεσημεριάτικες σκουπιδοεκπομπές. «Το καναρίνι ζει σε κλουβί», διαβάζουμε στην σελ. 179, ενώ «σφαίρα λέμε και το στρογγυλό κομμάτι από μέταλλο, που βάζουν στο πιστόλι οι στρατιώτες για να πυροβολήσουν». (σελ. 439). Όπως λέει και το τραγούδι «έβαλα ένα βόλι στο καρυόφυλλο». Για την λέξη «μπουνιά», οι μαθητές μαθαίνουν την τεχνική μιας… αξιοσέβαστης μπουνιάς. «Όταν δίνεις μπουνιά σε κάποιον, σφίγγεις τα δάχτυλα του χεριού σου και τον χτυπάς δυνατά». (σελ. 274). Ενώ «όταν δίνεις καρπαζιά, τον χτυπάς στο σβέρκο με την παλάμη σου». (σελ. 183) και «όταν πλακώνεις κάποιον στο ξύλο, τον δέρνεις πολύ δυνατά». (σελ. 347).
Κακώς δεν μπήκαν στο λεξικό και άλλοι… ευγενικοί τρόποι επίλυσης διαφορών όπως ο αποκεφαλισμός, το παλούκωμα, το μαστίγωμα,ο ανασκολπισμός, η φάλαγγα…

Αυτά, λοιπόν, τα φαιδρά και ωραία περιέχονται, μεταξύ άλλων, στο Λεξικό επαναλαμβάνω των τριών πρώτων τάξεων του Δημοτικού. Κάποιος καλοπροαίρετος αναγνώστης θα μπορούσε ν’ αντιτάξει πως λάθη και αβλεψίες πάντοτε παρεισφρέουν στα βιβλία. Όμως εδώ πρόκειται περί Λεξικού για «πρωτάκια» και είναι πολύ κακό να ξεκινούν με λάθη και γελοιότητες.
Όπως «προφητικά» έγραφε ο Σ. Καργάκος στο σπουδαίο βιβλίο του «Αλεξία», (σελ. 52) από το 1991: «Σε μερικές χώρες η εθνική ιδέα ταυτίζεται με τη γλώσσα ή εκφράζεται με τη γλώσσα, όπως και ο εθνικός πολιτισμός. Η γλώσσα είναι πατρίδα, αν τη χάσουμε, θα γίνουμε απάτριδες με δική μας ευθύνη. Στα χρόνια που έρχονται οι υποδουλώσεις θ’ αρχίζουν εκ των ένδον. Οι νέοι ιμπεριαλισμοί έχουν πνευματικό χαρακτήρα. Το πρώτο που θα χαθεί είναι η γλώσσα…». Μπορεί να γελάμε με «τα μπροστινά δάχτυλα» και με τα παλτά που τα φοράμε «για να ζεσταινόμαστε από το κρύο», όμως αυτά απευθύνονται σε ανύποπτους μαθητές του Δημοτικού και ας μην λησμονούμε και την «λοβοτομή» μέσω των αθλίων βιβλίων «Γλώσσας».
 Κατά τον αειθαλή λόγο του Πατροκοσμά: «Όταν τα μήλα είναι ξινά, δεν φταίνε τα μήλα, αλλά οι μηλιές».