Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Η μνήμη του εθνοϊερομάρτυρα Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄ βεβηλώνεται έως τις ημέρες μας από τους εθνομηδενιστές. Σε απάντηση εκδίδονται βιβλία για τον βίο και το έργο του. Ένα από αυτά είναι του μοναχού Μαξίμου του Ιβηρίτου. Κυκλοφορήθηκε πρόσφατα σε εξαιρετικής ποιότητας έκδοση, με τίτλο «Ο Αθωνίτης Πατριάρχης του Γένους και Μέγας Εθνοϊερομάρτυς Άγιος Γρηγόριος ο Ε΄».
Ο Πατριάρχης στις 10 Απριλίου 1821 απαγχονίστηκε. Νωρίτερα του είχε επιδοθεί το σουλτανικό φιρμάνι, με το οποίο παυόταν του αξιώματός του «ως ανάξιος του πατριαρχικού θρόνου, αγνώμων προς την Υψηλήν Πύλην και άπιστος». Ο μοναχός Μάξιμος περιγράφει, με όλη την τραγικότητά τους, τα γεγονότα. Μετά την ανάγνωση του φιρμανίου, περί τις 10 το πρωί της Κυριακής του Πάσχα, μετήχθη στις φυλακές του Μποσταντζήμπαση. Εκεί τον βασάνισαν οι δεσμώτες του και μετά τον έφεραν, με δεμένα πίσω τα χέρια του, στο Πατριαρχείο. Εκεί τον κρέμασαν στη μεσαία θύρα, που έκτοτε παραμένει κλειστή. Ήταν 70 ετών. Το σώμα του Πατριάρχη έμεινε εκεί κρεμασμένο τρεις ημέρες, βορά στον βάρβαρο και βέβηλο όχλο.
Ο Πατριάρχης από το 1797 έως το 1821 ήταν επτά χρόνια στον θρόνο και δέκα επτά περίπου στην εξορία. Στα λίγα χρόνια της Πατριαρχείας του είχε την ευθύνη να αντιμετωπίσει την αυθαιρεσία και την βασανιστική καταπίεση του Σουλτάνου, την επιθετικότητα του άθεου γαλλικού διαφωτισμού, το μίσος του παπισμού και τα προβλήματα του σκλαβωμένου κλήρου και λαού, στις προσδοκίες του οποίου έπρεπε να ανταποκριθεί.
Οι άθεοι για να πλήξουν τη μνήμη του Πατριάρχη αγνοούν το σημαντικό έργο του και την άμεμπτη ζωή του, δεν αναφέρουν την προσφορά του στη διατήρηση της ταυτότητας των Ελλήνων και μένουν στην επιφάνεια των γεγονότων, χωρίς να εξετάζουν το αν είχε το περιθώριο να πράξει διαφορετικά. Όμως όλες οι ιστορικές μαρτυρίες της εποχής που συμβαίνουν τα γεγονότα είναι ότι ο Πατριάρχης εξαναγκάστηκε να καταδικάσει την Επανάσταση. Ο π. Μάξιμος αναγράφει, μεταξύ των άλλων, ότι ο Άγγλος κληρικός R. Walsh στο χρονικό, που έγραψε για το ταξίδι του στην Κωνσταντινούπολη το 1821, αναφέρει ότι είδε τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄ δύο μήνες πριν από τον απαγχονισμό του και στη συνέχεια εξιστορεί το γεγονός: «Αφού τον εξανάγκασαν να αφορίσει την Επανάσταση τον κρέμασαν. Αυτό σημαίνει ότι ο Σουλτάνος είχε προαποφασίσει την εκτέλεση…».
Οι τιμές που επιφύλαξε ο Τσάρος και ο λαός της Οδησσού στο σκήνωμά του, τα όσα έγραψαν οι ιστορικοί, Έλληνες και ξένοι, οι στίχοι για τον Πατριάρχη του εθνικού μας ποιητή Διον. Σολωμού, που έζησε το γεγονός, η πάνδημη υποδοχή από τους Έλληνες του Λειψάνου Του, στην Αθήνα, το 1871, δεν είναι μύθος. Είναι κοινό το αίσθημα ότι η θυσία του συνέβαλε στον Αγώνα των Ελλήνων για την ελευθερία τους και ότι αυτή κατέστη σύμβολο της συμβολής του κλήρου σ’ Αυτόν.
