Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Το Φανάρι φαίνεται ότι προχωρεί σε διπλωματικούς ελιγμούς για να αντιμετωπίσει το σοβαρό εκκλησιαστικό ζήτημα της Ουκρανίας.Στις 22 Απριλίου 2018 η Πατριαρχική Σύνοδος εξέδωσε Ανακοινωθέν, στο οποίο αναφέρει ότι ασχολήθηκε διεξοδικώς με το θέμα της εκκλησιαστικής στην Ουκρανία καταστάσεως και «απεδέχθη αίτημα περί εκχωρήσεως αυτοκεφαλίας από μέρους εκκλησιαστικών και πολιτικών παραγόντων, εκπροσωπούντων πολλά εκατομμύρια Ορθοδόξων Ουκρανών». Το Φανάρι αποδέχθηκε το αίτημα των πολιτικών ηγετών και των σχισματικών κληρικών της Ουκρανίας, να επισημοποιηθεί η πραξικοπηματική ενέργεια τους και να αναγνωριστεί η Ανεξαρτησία της Εκκλησίας τους από το Πατριαρχείο της Μόσχας, αλλά προσέθεσε ότι αυτό για να το επιτύχει αποφάσισε να επικοινωνήσει «εκ του σύνεγγυς μετά των υπολοίπων αδελφών ορθοδόξων Εκκλησιών προς ενημέρωσιν και συντονισμόν».
Οι διπλωματικοί ελιγμοί του Φαναρίου στο Ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα αφορούν ισορροπίες σε ένα πλέγμα αλληλοσυγκρουομένων επιδιώξεων. Αυτές αφορούν στις σχέσεις του Οικ. Πατριαρχείου:
-Με τους φιλοδυτικούς ουκρανούς πολιτικούς ηγέτες.
-Με τις εχθρικά διακείμενες προς τη Μόσχα εκκλησιαστικές ηγεσίες δύο τουλάχιστον πολυάριθμων ομάδων σχισματικών ορθοδόξων Ουκρανών, οι οποίοι έχουν κηρύξει την ανεξαρτησία τους από τη Ρωσική Εκκλησία.
-Με την πιστή στο Πατριαρχείο της Μόσχας ηγεσία της κανονικής Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, που αποτελεί την πολυπληθέστερη ομάδα Ορθοδόξων στην Ουκρανία. Και
-Με το Πατριαρχείο της Μόσχας, που υποστηρίζεται αναφανδόν από την ρωσική πολιτική ηγεσία.
Πέραν αυτών υπάρχει και ο ανταγωνισμός του Φαναρίου με το Πατριαρχείο της Μόσχας και η ένταση στις σχέσεις τους, που επιδεινώθηκε με την απουσία του από τη Σύνοδο της Κρήτης. Το Οικ. Πατριαρχείο ανακοίνωσε ότι το απόγευμα της 14ης Απριλίου ο Πατριάρχης Μόσχας κ. Κύριλλος τηλεφώνησε στον Οικ. Πατριάρχη. Κατά το σχετικό δελτίο Τύπου «οι δύο Προκαθήμενοι αντήλλαξαν θερμές ευχές και πασχαλίους προσρήσεις επί τη εορτή της Αναστάσεως του Κυρίου, όπως επίσης συζήτησαν για την τρέχουσα κατάσταση των Χριστιανών στη Μέση Ανατολή». Σημειώνεται ότι ο Πατριάρχης Μόσχας πήρε την πρωτοβουλία εκκλησιαστικοί ηγέτες να προβούν σε ειρηνευτική έκκληση στη Μέση Ανατολή. Την έκκληση του στήριξαν ο Πάπας Φραγκίσκος, και οι Ορθόδοξοι Πατριάρχες Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων, αλλά ο κ. Κύριλλος δεν ζήτησε τη συμμετοχή του κ. Βαρθολομαίου στην έκκληση. Δεν έχει γίνει γνωστό αν αυτό οφείλεται στην υποστήριξη που παρέσχε ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως στις τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις κατά την εισβολή τους στη Συρία και ειδικότερα στην περιοχή του Αφρίν. Δεν αποκλείεται κατά την τηλεφωνική τους επικοινωνία οι δύο Προκαθήμενοι να συζήτησαν και για το Ουκρανικό…
Επί της ουσίας, το Φανάρι δεν μπορεί να προχωρήσει μονομερώς στην ανακήρυξη του Αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ουκρανίας. Η πολιτική ηγεσία της Ουκρανίας, εν όψει των προσεχών – το 2019 – προεδρικών και βουλευτικών εκλογών, χαιρετίζει την εκ μέρους του Φαναρίου αποδοχή του αιτήματός της, να ανακηρυχθεί το Αυτοκέφαλο και αποσιωπά δημοσίως το γεγονός ότι η ανακήρυξη αυτή περνάει από την Μόσχα, από τα υπόλοιπα Ορθόδοξα Πατριαρχεία και τις Αυτοκέφαλες Ορθόδοξες Εκκλησίες….
Δύο είναι οι πολυαριθμότερες σχισματικές Ουκρανικές Ορθόδοξες ομάδες. Η μία έχει την ονομασία «Ουκρανική Αυτοκέφαλος Ορθόδοξος Εκκλησία» και ως προκαθήμενο έχει τον Μητροπολίτη Κιέβου Μεθόδιο. Αυτός, έως το 1995, ανήκε στην ομάδα του σχισματικού Πατριάρχου Φιλαρέτου. Τότε προσχώρησε στην ομάδα του σχισματικού Μητροπολίτη Δημητρίου (Γιαρέμα), της οποίας σήμερα ηγείται.
Η πολυπληθέστερη σχισματική ομάδα ονομάζεται «Ουκρανική Ορθόδοξος Εκκλησία Πατριαρχείο του Κιέβου» και έχει ως προκαθήμενο της τον «Πατριάρχη Κιέβου και πάσης Ουκρανίας» Φιλάρετο. Ο συγκεκριμένος το 1995 ανακήρυξε ντε φάκτο το Αυτοκέφαλο της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας και ανακηρύχθηκε Πατριάρχης της. Το 1997 αφορίσθηκε από το Πατριαρχείο της Μόσχας, στο οποίο έως τότε ανήκε. Έως σήμερα αποτελεί για την φιλοδυτική και αντιρωσική πολιτική ουκρανική ηγεσία τον Ιεράρχη, που εκφράζει την ανεξαρτησία της Ουκρανικής Εκκλησίας έναντι του Πατριαρχείου της Μόσχας.
Παρά το μίσος προς τη Ρωσία, που κυριαρχεί στην πολιτική ηγεσία της Ουκρανίας, στην ιντελιγκέντσια της και στους κατοίκους της δυτικής (προς τα σύνορα με την Πολωνία) Ουκρανίας, η μεγάλη πλειοψηφία των Ουκρανών Ορθοδόξων παραμένει πιστή στο Πατριαρχείο της Μόσχας και ανήκει στην υπ’ Αυτό κανονική Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, στην οποία η Ρωσική Εκκλησία έχει δώσει ευρεία Αυτονομία. Σύμφωνα με τα στοιχεία που δίδονται από Αυτήν στην Ουκρανία διαθέτει 10.875 ενορίες, ή το 68% του συνόλου των Ορθοδόξων ενοριών και υπολογίζει τους πιστούς Της σε 35 εκατομμύρια, που την κάνουν τη δεύτερη σε Ορθόδοξο πληθυσμό τοπική Εκκλησία στον κόσμο. Οι αριθμοί αυτοί αμφισβητούνται από την ουκρανική πολιτική ηγεσία και τις σχισματικές Ορθόδοξες ομάδες.
Προκαθήμενος της πιστής στη Μόσχα Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι ο Μητροπολίτης Κιέβου και πάσης Ουκρανίας Ονούφριος, 74 ετών. Διαδέχθηκε το 2014 τον Μητροπολίτη Βλαδίμηρο, ο οποίος σήκωσε επί έτη το βάρος της δοκιμασίας που πέρασε η πιστή στη Μόσχα Ορθόδοξη Εκκλησία, ιδιαίτερα μετά την έκρηξη του εμφυλίου πολέμου και την προσάρτηση από τη Ρωσία της Κριμαίας.
Το Φανάρι καλείται να συζητήσει με τις τρεις Ορθόδοξες ομάδες της Ουκρανίας; Επί του παρόντος δεν φαίνεται οποιαδήποτε μεταξύ τους συμφωνία. Και η διάδοχος κατάσταση του 89χρονου Φιλαρέτου δεν φαίνεται να ακολουθήσει διαφορετική από αυτόν γραμμή, όταν μάλιστα υποστηρίζεται ενθέρμως από την πολιτική ηγεσία της Ουκρανίας. Ούτε φαίνεται ότι μπορεί να υποχωρήσει η πιστή στη Μόσχα Ουκρανική Εκκλησία. Έχουσα υπέρ της την κανονικότητα και την αναγνώριση από όλους τους Ορθοδόξους δεν έχει κανένα λόγο να υποχωρήσει. Είναι προφανές το αδιέξοδο.
Σε τυχόν απονενοημένο διάβημα του Φαναρίου, να αναγνωρίσει ντε φάκτο την σχισματική Εκκλησία της Ουκρανίας, θα υπάρξουν καταιγιστικές, όσο και τραγικές για την Ορθόδοξο Εκκλησία επιπτώσεις.
Πρώτον θα διακοπεί η κοινωνία του Φαναρίου με το Πατριαρχείο της Μόσχας και με όσα ακόμη Πατριαρχεία και Αυτοκέφαλες Εκκλησίες το ακολουθήσουν.
Δεύτερον θα χάσει το Φανάρι παντελώς το κύρος του, αφού, για δεύτερη φορά, θα διαψεύσει στην πράξη το γραφόμενο στο Ανακοινωθέν της 22/4/2018, ότι «έχει την ευθύνην της πανορθοδόξου ενότητος». Ο προβληματισμός είναι έντονος, πώς είναι δυνατό το Φανάρι να προχωρήσει στην Αυτοκεφαλία των σχισματικών της Ουκρανίας, όταν στη Σύνοδο της Κρήτης δεν συζητήθηκε καν το συγκεκριμένο ζήτημα, και συγκεκριμένα περί του τρόπου που Αυτή θα αποδίδεται.
Τρίτον θα ανοίξουν οι ασκοί του Αιόλου και τότε δεν θα προκύψει μόνο η διάσπαση της ενότητας της Ορθοδοξίας. Θα προκληθεί προηγούμενο για ντε φάκτο ενέργειες άλλων Εκκλησιών, λ.χ. των σχισματικών των Σκοπίων, που θα θεωρήσουν ότι με τις ενέργειες του Φαναρίου απέκτησαν το ηθικό δικαίωμα να αναγνωριστούν ως κανονικές. Τότε δεν αποκλείεται να υπάρξουν εκκλησιαστικές εξελίξεις και στον Ελλαδικό χώρο.
Ελπίζεται ότι θα επικρατήσουν ψύχραιμες σκέψεις στο Φανάρι και ότι δεν θα προβεί στο απονενοημένο διάβημα της αναγνώρισης της Αυτοκεφαλίας της σχισματικής Εκκλησίας της Ουκρανίας. Ο κ. Βαρθολομαίος έχει ήδη χρεωθεί το τραγικό γεγονός, ότι δια της Συνόδου της Κρήτης υπονόμευσε την ενότητα της Ορθοδοξίας. Μην χρεωθεί μια ακόμη σε βάρος του κατάσταση.-
