Oι άγιοι Πατέρες μιλάνε για πνευματική «αρρενοποίηση» των γυναικών

Κυριακάτικο εγκύκλιο κήρυγμα του Μητροπολίτου Γόρτυνος Ιερεμίου

Συμπόσιον των δέκα παρθένων ή περί Αγνείας
του Μεθοδίου Ολύμπου (5)

Δ´ Λόγος. Ομιλεί η παρθένος Θεοπάτρα

1. Μελετώντες, αδελφοί μου χριστιανοί, το ωραίο έργο του αγίου Μεθοδίου Επισκόπου Ολύμπου, Συμπόσιο των δέκα παρθένων, βρισκόμαστε στον τέταρτο λόγο περί παρθενίας, τον οποίο εκφωνεί η παρθένος Θεοπάτρα. 
Στην αρχή του λόγου της η Θεοπάτρα ως να εκφράζει την δυσκολία να ομιλήσει γι᾽ αυτό το μεγάλο θέμα. Με την ελπίδα όμως στην φώτιση του Θεού, αλλά και στον μεγάλο πλούτο που έχει το θέμα της παρθενίας, η Θεοπάτρα τολμάει να συνθέσει και αυτή το εγκώμιο της παρθενίας. Στο εγκώμιό της αυτό γενικά η ομιλήτρια λέγει τα εξής: Η παρθενία είναι το ανώτερο από όλα τα χαρίσματα, είναι το φωτεινότερο από όλα τα αστέρια. Είναι το αποτελεσματικότερο μέσο για την αποκατάσταση του ανθρώπου στον παράδεισο, για την απόκτηση της αφθαρσίας και για την καταλλαγή του μέ τόν Θεό. Τό ρεῦμα τῆς ἁμαρτίας, μέ τήν πτώση των Πρωτοπλάστων, ξεχύθηκε με ορμή και κατέκλυσε και τα σώματα και τις ψυχές των ανθρώπων. Στην πλημμύρα αυτή του κακού, που έφερε την τρικυμία των αμαρτωλών παθών, ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο ως άριστο βοήθημα την παρθενία.

2. Η παρθενία – συνεχίζει να λέγει η Θεοπάτρα – στο ποτάμι των παθών που πέσαμε, είναι το δένδρο από το οποίο πρέπει να κρατηθεί κανείς, για να μην παρασυρθεί από το ρεύμα του κακού, αλλά να σωθεί. Εδώ η ομιλήτρια καταφεύγει στον 136ο ψαλμό, που λέει για τους αιχμαλώτους Ιουδαίους, που πορεύονταν στην Βαβυλώνα. Όταν η θλιβερή πομπή έφτασε στους ποταμούς της Βαβυλώνος, εκεί όπου φύονταν οι Ιτιές, κουρασμένοι οι αιχμάλωτοι κρέμασαν σ᾽ αυτές τα μουσικά τους όργανα. «Επί ταις Ιτέαις εν μέσω αυτής εκρεμάσαμε τα όργανα ημών». Η Ιτιά θεωρήθηκε από παλαιά για τις κατευναστικές ιδιότητές της σαν σύμβολο της αγνότητος. Η Θεοπάτρα τώρα αρχίζει να αλληγορεί: Οι ποταμοί της Βαβυλώνος είναι τα κύματα των σαρκικών ηδονών. Για την αντιμετώπιση αυτών, όποιος θέλει να παρθενέψει, κατά τον παραπάνω ψαλμό, πρέπει να κρεμάσει τά όργανά του – τα παιδογόνα όργανα – στις Ιτιές! «Επί ταις Ιτέαις εν μέσω αυτής εκρεμάσαμε τα όργανα ημών». Ναι, χριστιανοί μου! Όσοι θέλουμε να μην έχουμε καμμιά σχέση με την «αλλοτρίαν γην», που λέγει ο παραπάνω ψαλμός, την γη της αμαρτωλής Βαβυλώνας, πρέπει να κρεμάσουμε στο ξύλο της σωφροσύνης τις αμαρτωλές μας επιθυμίες και, αρνούμενοι την Βαβυλώνα, να ποθήσουμε την Σιών, την αγάπη του Χριστού μας και τον γλυκό παράδεισό Του.

3. Η ομιλήτρια παρθένος Θεοπάτρα καταφεύγει τώρα και σε μιά άλλη αλληγορία από το βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης την Έξοδο. Ο Φαραώ είναι ο τύπος του Διαβόλου και η Αίγυπτος είναι ο τύπος των σαρκικών παθών. Ο Φαραώ διέταξε να πνίγονται τα άρρενα τέκνα των Ιουδαίων μέσα στον ποταμό, αλλά να ζωογονούνται τα θήλεα. Κατά όμοιο τρόπο, λέγει η Θεοπάτρα, και ο Διάβολος φροντίζει να κατακλύζονται από τα πάθη και να αποπνίγονται τα άρρενα και τα νοητά έκγονα της ψυχής, αλλά να πληθύνονται και να αυξάνονται τα αισθητά και τα σαρκικά.

Σ᾽ αυτό το τελευταίο, που μας είπε η ομιλήτρια Θεοπάτρα, έχω να σας πω, αγαπητοί μου, ότι στο βάθος του λόγου της κρύβεται μιά έννοια της ελληνικής φιλοσοφίας. Κατά την έννοια αυτή ο νους του ανθρώπου ταυτίζεται με τον άρρενα και η σάρκα του ανθρώπου, η αίσθηση γενικά, ταυτίζεται με το θήλυ. Αυτή την φιλοσοφική έννοια έλαβε μετά ο Γνωστικισμός, ο οποίος υποτιμά την γυναίκα.

Αλλά και οι άγιοι Πατέρες μιλάνε για πνευματική «αρρενοποίηση» των γυναικών.1 Δεν νομίζω όμως ότι οι άγιοι Πατέρες λέγοντες την έκφραση αυτή είναι επηρεασμένοι από την ελληνική φιλοσοφία. Ομιλούντες οι άγιοι Πατέρες για «αρρενοποίηση των γυναικών» εννοούν ότι πρέπει να αναπτύξουν και αυτές το δυναμικόν και το τολμηρόν, τον «θυμόν», με τον οποίο έπρεπε να ομιλήσει η Εύα στον όφι που την επείραζε και την παρέσυρε στην πτώση (Γεν. κεφ. 3). Οι άγιοι Πατέρες λέγουν ότι «καλός ο θυμός» όταν τον χρησιμοποιούμε «εν τω κατά την έχθραν αντιμάχεσθαι τω όφει».2 Ο Θεός, μας λέγουν πάλι οι άγιοι Πατέρες, έχει βάλει στην ψυχή του ανθρώπου τον θυμό, για να αγωνίζεται αυτός κατά του κακού, για να αποκρούει τις δαιμονικές επιθέσεις, για να μάχεται εναντίον των πειρασμών και να αρνείται τους πονηρούς λογισμούς.3 Όποιος δεν έχει αυτόν τον άγιο θυμό, όποιος δεν αγωνίζεται έτσι «αρρενωπά» κατά των αμαρτωλών παθών, δεν θα μπορέσει να πετύχει την σωτηρία του. Γιατί, όπως είπε ο Κύριός μας, «η βασιλεία των ουρανών βιάζεται και βιασταί αρπάζουσιν αυτήν» (Ματθ. 11,12). Με αυτήν την έννοια, αδελφοί μου χριστιανοί, οι άγιοι Πατέρες ομιλούν για την παραπάνω «αρρενοποίηση του θήλεος», που είπαμε, και δεν πρέπει να ερμηνεύσουμε τον λόγο τους αυτό από επήρειά τους από την ελληνική φιλοσοφία περί υποτιμήσεως του θήλεος.

Με πολλές ευχές,
† Ο Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμίας

1. Βλ. το έργο Βασιλείου Αγκύρας, Περί της εν παρθενία αληθούς αφθορίας, και Γρηγορίου Θεολόγου Λόγον 37,19 MPG 36,305.

2. Βλ. Ευαγρίου Ποντικού, Προς Ευλόγιον 10.

3. Βλ. Ευαγρίου Ποντικού, Πονηροί λογισμοί 17.