Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μάνης κ. Χρυσοστόμου Γ´
Η περιοχή της Μάνης, εκτός από τις φυσικές υπέροχες ομορφιές της, την πέτρα, την ελιά, τον Ταΰγετο και τους κόλπους Λακωνικό και Μεσσηνιακό, τα μνημεία, τους πύργους και τόσα και τόσα πετρόκτιστα κτίρια αλλά και τους ανθρώπους της που έχουν γράψει ιστορία, το νότιο αυτό τμήμα της γηραιάς Πελοποννήσου κατέχει και ένα ιερό θησαύρισμα. Αυτό είναι, οι Ιερές Μονές της.
Είναι η πίστη των ανθρώπων που έκτισε διά μέσου των αιώνων πολλά μοναστήρια και ασκητήρια. Σ᾿ αυτά, πολλές ψυχές βρήκαν πνευματικό καταφύγιο, προσευχήθηκαν, ασκήτευσαν, λάτρευσαν τον Θεό, μεταξύ ουρανού και γης. Ιδιαίτερα, οι αγιογραφίες των ιερών μονών συναγωνίζονται το φιλοκαλικό ήθος και την άλλη ωραιότητα του φυσικού τοπίου, το οποίο είναι εξαιρετικά ιδιόμορφο.
Μάλιστα, οι Ι. Μονές, στο διάβα των αιώνων, διεδραμάτισαν σημαντικότατο ρόλο στην παιδεία του τόπου, με την διδασκαλία των ελληνικών γραμμάτων και της ελληνικής ιστορίας από τους μοναχούς, με τις βιβλιοθήκες τους, τα εργαστήρια αντιγραφής κωδίκων, την διαφύλαξη των χειρογράφων.
Ειδικότερα, αναφέρουμε τα κυριότερα μοναστήρια της επαρχίας αυτής της μεσαίας αυτής χερσονήσου, όπου ευρίσκεται και η ιστορική, από τον 9ο αιώνα Ιερά Μητρόπολη Μάνης.
Η Ι. Μονή Παναγίας της «Γιατρίσσης»
Πρόκειται για σπουδαία ανδρώα κοινοβιακή Μονή, η επικαλουμένη «Γιάτρισσα». Κατέχει ξεχωριστή θέση στον Ταΰγετο, στα όρια Λακωνίας και Μεσσηνίας σε υψόμετρο 1.200 μέτρων σε μία καταπληκτική τοποθεσία. Στη θέση αυτή υπήρχε κατά την αρχαιότητα ναός της θεάς Αθηνάς. Τον 4ο αι. πρώην ιερέας των ειδώλων ονόματι Βρασίδας, ασπασθείς τον χριστιανισμό μετωνομάσθηκε σε Βιτάλιο και αφιέρωσε τον ναό πλέον στην Υπεραγία Θεοτόκο, την Παναγία, ανεγείρας και την Ι. Μονή. Αργότερα τον 17ο-18ο αι. έγινε οχυρό και προπύργιο κατά των Τούρκων και δοξάστηκε η όλη περιοχή για τις νίκες. Το 1902 ο ιερομόναχος Σωφρόνιος Σαραντόπουλος υπηρετεί στο Ναό και τη Μονή και σιγά-σιγά λαμβάνει το προσωνύμιον «Παναγία η Γιάτρισσα» ένεκεν των πολλών θαυμάτων της Παναγίας των ασθενών κυρίως από την ασθένεια της φυματίωσης. Σήμερα η Ι. Μονή κατά τις ημέρες της Ιεράς της Πανηγύρεως 8 Σεπτεμβρίου, συγκεντρώνει πλήθος κόσμου και θεωρείται το μεγαλύτερο ιερό προσκύνημα της Μάνης. Μάλιστα πολλοί νέοι και νέες ανέρχονται στην Ι. Μονή πεζοπορώντας 7-8 ώρες ως τάμα προς την Παναγία. Ανήκει στην αρχιερατική περιφέρεια Σμήνους. Σ᾿ αυτή την περιφέρεια ανήκουν επίσης η Ι. Μ. Ζωοδόχου Πηγής «Ροΐτσας». Ευρίσκεται έξω από το χωριό Μέλισσα όχι μακράν του Γυθείου. Ο ναός ευρίσκεται σε καλή κατάσταση αλλά τα λοιπά κτίσματα της Μονής θέλουν ολοκληρωτική ανακαίνιση.
Στην αρχιερατική περιφέρεια Γυθείου είναι η Ι.Μονή των Αγίων Πάντων (γυναικεία), περιοχή Ακούμαρος Γυθείου.
Η ίδρυσή της χρονολογείται από τα χρόνια τα μεταβυζαντινά. Υπήγετο στην Ι. Μ. Ζερμπίτσης και Γόλας Σπάρτης. Από το 1947 είναι ανεξάρτητη μονή. Σήμερα ευρίσκεται μία μοναχή. Πλησίον της Μονής στεγάζεται το Ίδρυμα χρονίως πασχόντων (Γηροκομείο) «Ο άγιος Παντελεήμων». Άλλο ιερό μοναστικό καθίδρυμα είναι στην ίδια περιφέρεια, η Ι. Μ. Πλατυτέρας και Αγίου Δημοσθένους. Ευρίσκεται κοντά στο Γύθειον. Τυγχάνει Μετόχιον της Ι. Μ. Παναγίας της Γιατρίσσης. Εκεί ευρίσκονται και οι τάφοι του αοιδίμου Μητροπολίτου Μάνης Χρυσοστόμου Β´ (Κορακίτου) και του αρχιμ. Ανδρέου Μπολοβίνου.
Άλλες Ιερές Μονές είναι:
Η Ι. Μ. Κοιμήσεως της Θεοτόκου («Φανερωμένη»). Ευρίσκεται κοντά στο χωρίον Φραγκούλια η Φραγκουλιάνικα, στο κέντρο των οικισμών Μέσα Μάνης. Ο ναός είναι κτίσμα του 11ου αι. κατά την εγχάρακτη επιγραφή στο τέμπλο. Επί αυτοκράτορος Ανδρονίκου Παλαιολόγου (14ος αι.) πραγματοποιήθηκε ανακαίνιση του ναού όπως αναφέρεται σε άλλη επιγραφή. Αποτελεί αξιόλογο μνημείο αρχιτεκτονικής με εξαιρετικές τοιχογραφίες της Παλαιολόγειας εποχής. Μέχρι πρότινος ήταν εν λειτουργία γυναικεία Μονή.
Η Ι. Μ. Αγίου Γεωργίου Αλτομυρών η Πεταλωτή. Είναι κτίσμα της μεταβυζαντινής περιόδου και το Καθολικό ανήκει στον τύπο των μονόχωρων καραμοσκέπαστων ναών. Έχουν γίνει πολλές αισθητικές παρεμβάσεις. Ευρίσκεται κοντά στο χωριό Σωτηριάνικα της περιοχής Αβίας, υψηλά στον Ταΰγετο.
Η Ι. Μ. «Παναγίας Ανδρουμπεβίτσης». Βρίσκεται στον Κάμπο Αβίας και κτίστηκε κατά την αμέσως μετά την εποχή των Κομνηνών Αυτοκρατόρων της Κωνσταντινουπόλεως χρονική περίοδο, μεταξύ 12ου-13ου αιώνος, ως τούτο συνάγεται από τον ρυθμό του μικρού ναού και από την τεχνοτροπία των αγιογραφιών του. Υπάρχει συνεχόμενος προς τον παλαιό και νεώτερος σταυρεπίστεγος μετά τρούλλου ναός, ο οποίος εκτίσθη το 1704 και είναι κατάγραφος από αγιογραφίες μεταξύ των οποίων οι γραφικές παραστάσεις εμπνευσμένες από την υμνολογία των Αίνων. Επί σειράν αιώνων, η Μονή ήκμασε, με παράλληλη οικονομική ανάπτυξη γεωργική και ποιμενική. Δύο πάντως ήσαν οι ισχυροί γείτονες της Μονής, το Κάστρο της Ζαρνάτας (1612) μετέπειτα Αρχιεπισκοπή (1811) και τελικώς Μητρόπολη (1819) μέχρι της καταργήσεως και συγχωνεύσεώς της στην Ιερά Μητρόπολη, τότε, Γυθείου και Οιτύλου, νυν Μάνης. Η Μονή Ανδρουμπεβίτσης διετέλεσε έδρα των Ιεραρχών Ζαρνάτας.Μετά την άτυχη επανάσταση του Ορλώφ η Μονή εγκατελείφθη και φαίνεται ότι ερημώθη, το δε έτος 1810 εδόθη υπό επιτρόπων λαικών της περιοχής ως μετόχιον στη Μονή Δοχειαρίου του Αγίου Όρους, ως εσχάτη λύση σωτηρίας της, χωρίς όμως αποτέλεσμα, διότι επηκολούθησεν ο απελευθερωτικός πόλεμος (1821-1827) κατά των Τούρκων. Ωστόσο το καθολικό της Μονής το νεώτερον (1704) έμεινε όρθιο, το δε παλαιότερο (ΙΒ-ΙΓ´αι.) ημιερειπωμένο, ανεστηλώθη από την Αρχαιολογική Υπηρεσία κατά την δεκαετία των ετών 1970. Τότε έγιναν συστηματικές προσπάθειες αναστηλώσεως των κελλιών, των βοηθητικών και λοιπών χώρων του τετράπλευρου κτιριακού συγκροτήματος της Μονής, το δε έτος 1978 ανασυνεστήθη διά Προεδρικού Διατάγματος και λειτούργησε ως γυναικεία Ιερά Μονή όπως είναι μέχρι και σήμερα. Επίσης εκαθαρίσθησαν οι εικόνες και οι τοιχογραφίες της Μονής, η οποία και επισήμως εκηρύχθη διατηρητέο αρχαιολογικό μουσείον.
Η Ι. Μ. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Είναι του 14ου αι. επάνω από την κωμόπολη Κότρωνας και κοντά στο χωριό Γωνέα. Θεωρείται ως καστρομονάστηρο.
Η Ι. Μ. Παναγίας (άλλως Παναγίτσα) του 17ου αι. Βρίσκεται στη περιοχή Σκάλα Βαχού της περιφερείας Οιτύλου. Ο ι. Ναός είναι σε καλή κατάσταση αλλά τα λοιπά κτίρια είναι ερειπωμένα.
Στην περιφέρεια Λεύκτρου, κοντά στο φαράγγι του Βυρού βρίσκεται η Ι. Μ. Κοιμήσεως της Θεοτόκου (άλλως το Λικάκι). Πρόκειται για μία ερειπωμένη μονή του 18ου αι. και μόλις το τελευταίο χρονικό διάστημα συντελούνται εργασίες συντήρησης και αναστήλωσης της Μονής από την αρμοδία Εφορεία Βυζαντιντών Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας.
Στο χωρίον Προάστειον η Πραστείον Λεύκτρου βρίσκεται η Ι. Μ. Αγίων Θεοδώρων με ναό καλώς συντηρημένο. Είναι του 17ου αι. Ωστόσο έξωθεν της Μονής ευρίσκεται βυζαντινός ναός του 13ου αι.
Άλλη Ι. Μονή στο ίδιο χωρίο είναι η Ι. Μ. του Αγίου Κωνσταντίνου. Μία επιγραφή αναφέρει την ανακαίνισή της κατά το 1691.
Ι. Μ. Αγίας Σοφίας (Καράβελη) η και Σπιριτσίου στον συνοικισμό Πετροβούνι Λεύκτρου. Δεσπόζει σ᾿ όλο τον κάμπο της Καρδαμύλης, ευρισκομένη σε ύψωμα και είναι κτίσμα του 1550. Έλαβε το προσωνύμιον Καράβελη γιατί σύμφωνα με την παράδοση, το λάδι που συγκέντρωναν μπορούσε να γεμίσει ένα καράβι. Το Καθολικό της Μονής είναι αφιερωμένο στην Αγία Σοφία. Κατά την Τουρκοκρατία λειτούργησε και «κρυφό σχολειό». Εκεί στον περίβολο υπάρχει μονόκλιτη και κεραμοσκέπαστη βασιλική με τρούλο αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Σώζεται και επιγραφή με χρονολογία 1808.
Ι. Μ. Βοιδονίτσας. Βρίσκεται 5 χιλιόμετρα Ν.Α. του χωρίου Εξωχώριον της Έξω Μάνης (Λεύκτρου). Είναι αφιερωμένη στο Γενέσιον της Θεοτόκου. Χρονολογείται στα μεταβυζαντινά χρόνια. Η Ι. Μ. Σαμουήλ, κοντά στη Σαιδόνα (Άνω Ρίγκλια). Ο Ναός είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Η Μονή οφείλει την ονομασία της στον μοναχό Σαμουήλ σύμφωνα με επιγραφή του 1633. Οι τοιχογραφίες χρονολογούνται το πρώτο ήμισυ του 17ου αι. Σώζονται και πολεμόπυργοι.
Η Ι. Μ. Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στη θέση Φιλιατρό, κοντά στη Λαγκάδα. Έχει ωραίες τοιχογραφίες. Ονομάζεται και του Οσ. Νίκωνος.
Η Ι. Μ. Αγ. Νικολάου, στη θέση Καμπινάρη κοντά στην Πλάτσα. Είναι του 10ου αι. Ο ι. ναός βρίσκεται σε εξαιρετικά καλή κατάσταση.
Η Ι. Μ. Αγ. Γεωργίου, κοντά στην ενορία Πηγή Λοσνάς. Είναι του 19ου αι.
Η Ι. Μ. Τιμίου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου. Βρίσκεται στα Ξανθιάνικα Μηλέας. Είναι διαλελυμένη. Τα κτίρια της Μονής χρήζουν επισκευής εκ βάθρων.
Η Ι. Μ. Αγίου Γεωργίου, κοντά στο χωριό Κονάκια. Είναι του 12ου αιώνα και έχει αρκετές λαικές τοιχογραφίες σε πολλή καλή κατάσταση του 18ου αι. Τον Αύγουστο του 1826 στο μοναστηριακό αυτό συγκρότημα έγινε μεγάλη αντίσταση κατά των επιθέσεων του Ιμπραήμ. Εγκαταβιούν μοναχές. Η Μονή τυγχάνει Μετόχιον του Παναγίου Τάφου (Πατριαρχείον Ιεροσολύμων).
Η Ι. Μ. Παναγίας Σπηλαιώτισσας, κοντά στο φαράγγι του Μυλολάγκαδου, νοτίως της Γέρμας. Είναι κτίσμα της μεταβυζαντινής περιόδου. Είναι αφιερωμένη στο Γενέθλιον της Παναγίας. Τυγχάνει Μετόχιον του Παναγίου Τάφου (Πατριαρχείον Ιεροσολύμων).
Η Ι. Μ. Αγ. Γεωργίου, πλησίον της ενορίας του Προαστείου (Λεύκτρον). Είναι διαλελυμένη και Μετόχιον του Παναγίου Τάφου (Πατριαρχείον Ιεροσολύμων).
Η Ι. Μ. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στις Καλύβες Λεύκτρου. Τυγχάνει Μετόχι της Ι. Μονής του Μεγάλου Σπηλαίου (της Ι. Μητροπόλεως Καλαβρύτων και Αιγιαλείας).
Η Ι. Μ. Αγίας Παρασκευής, στους Δολούς. Οι τοιχογραφίες είναι του 1752. Εκεί λειτουργούσε και Κρυφό Σχολείο και η Ι. Μ. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, κοντά στους Δολούς. (Υπάγεται στο Πατριαρχείο της Σερβίας). Είναι αντρώο με τέσσερεις μοναχούς.
Επίσης είναι η Ι. Μ. Ντεκούλου η Ντεκούλων. Βρίσκεται στο Οίτυλο. Είναι κτίσμα των αρχών του 16ου αι. με ανακαίνιση
το έτος 1765. Ο ναός είναι θαυμάσια αγιογραφημένος τρισυπόστατος, αφιερωμένος στη Ζωοδόχο Πηγή, τον άγιο Νικόλαο και τον άγιο Παντελεήμονα. Στις 28 Φεβρουαρίου του 1770 στη Μονή υπογράφτηκε η συμφωνία του Ρώσου στρατηγού Θεοδώρου Ορλώφ για την επανάσταση των Μανιατών εναντίον των Οθωμανών.
Άλλες ιερές Μονές είναι: Η Ι. Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου πλησίον της κωμοπόλεως Κάμπος. Η Ι. Μονή Ζωοδόχου Πηγής (άλλως Φανερωμένη) που βρίσκεται στο χωρίον Πετροβούνι Λεύκτρον. Η Ι. Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου Τσίγκου του 16ου αι. στο Κρυονέρι Αβίας, η Ι. Μονή Αγίου Γεωργίου στο χωρίον Παρασυρός Οιτύλου, η Ι. Μονή Παναγίας Κοτρονώτισσας και πολλές άλλες.
Όλα τα ανωτέρω μοναστηριακά συγκροτήματα αποδεικνύουν ότι η Μάνη και η ευρύτερη περιοχή ηγάπησε τον αληθινό Θεό, θέλησε να τον λατρεύσει και πολλές ψυχές αφιερώθησαν ολοκληρωτικά στη διακονία του Υψίστου. Κάμνει ιδιαίτερα μάλιστα εντύπωση, η τιμή προς το πρόσωπον της Υπεραγίας Θεοτόκου, αφού τα περισσότερα μοναστήρια είναι αφιερωμένα στην Μητέρα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, την Παναγία. Ειδικότερα, καταφαίνεται, ότι ενωρίς ήλθε ο χριστιανισμός στη Μάνη και μάλιστα προ του 9ου αι., ως δείχνουν και πολλοί ερειπωμένοι παλαιοχριστιανικοί ναοί. Άλλα μοναστηριακά συγκροτήματα στο πέρασμα των αιώνων είναι σήμερα όρθια και άλλα έχουν σχεδόν μεταβληθεί σε ερείπια. Πάντως είτε έτσι είτε αλλιώς αποτελούν τεκμήρια λατρείας του Θεού και έργα χριστιανικής τέχνης. Είναι μνημεία πίστεως. Ως προσφυώς έχει λεχθεί, η Μάνη και γενικότερα η Λακωνία, κατέχει το «ιστορικόν προβάδισμα» στο χώρο των εκκλησιαστικών μνημείων και τεχνών όλων των αιώνων.
Εν κατακλείδι, επειδή υπάρχουν στη Μάνη πολλές διαλελυμένες μονές η έρημες είναι επάναγκες να δοθούν οι ορισμοί των παραπάνω όρων, ως ορίζονται από τον υπ᾿ αριθμ. 229/1991 Κανονισμό επί τη βάσει των εξουσιοδοτικών διατάξεων των Ν. 590/1977 και Ν. 3028/2002. Ούτω:
«Διαλελυμέναι» καλούνται αι Ιεραί Μοναί, των οποίων η παύσις της νομικής προσωπικότητος η των οργάνων διοικήσεώς των η η αφαίρεσις της κυριότητος η διοικήσεως της περιουσίας των προεβλέφθη καθ᾿ οιανδήποτε διατύπωσιν μέσω νομοθετικών η διοικητικών πράξεων του Ελληνικού Κράτους και άνευ συντελέσεως αναγκαστικής απαλλοτριώσεως
της περιουσίας των διά της πραγματικής καταβολής αποζημιώσεως.
«Ερημωθείσαι» καλούνται αι Ιεραί Μοναί, των οποίων, ασχέτως του χρόνου ιδρύσεώς των, εξέλιπε η μοναστική Αδελφότης, η εις πάσαν δε περίπτωσιν εις τας οποίας άμα
τη εκλείψει της Αδελφότητος δεν έχει διορισθή Ηγουμενοσυμβούλιον κατ᾿ εφαρμογήν του άρθρου 3 του Ν. Δ/τος 374/1947 η του άρθρου 39 παρ. 5 του Ν. 590/1977.
Ωστόσο η ευχή και η προσευχή μας στον Κύριο ημών Ιησού Χριστό είναι μία και μόνον: Κύριε, πλήρωσον με ισαγγέλους τα ιδικά Σου μοναστηριακά κτίσματα.
