Γόρτυνος Ιερεμίας: Το λειτουργικό τμήμα της «Διδαχής»

1. Στα πατερικά κηρύγματα που κάνουμε, μελετούμε, αγαπητοί μου χριστιανοί, την «Διδαχή των Δώδεκα Αποστόλων». Στο προηγούμενο κήρυγμά μας είπαμε για το πρώτο μέρος της «Διδαχής», για την διδασκαλία της περί των «δύο οδών», την «οδό της ζωής» και την «οδό του θανάτου». Τον δρόμο του Θεού να βαδίζουμε, χριστιανοί μου, αυτόν να διδάξετε στα παιδιά σας, γιατί αυτός ο δρόμος φέρει «ζωή», ενώ η οδός της αμαρτίας φέρει «θάνατο», όπως και λέγεται. Σήμερα, συνεχίζοντας την μελέτη μας στην «Διδαχή», θα σάς μιλήσω για τα λειτουργικά θέματα του κειμένου αυτού.

2. Κατά πρώτον θα σάς μιλήσω για το βάπτισμα. Το βάπτισμα πρώτα γινόταν σε μεγάλη ηλικία. Κατηχούνταν πρώτα στις αλήθειες της πίστεως και έπειτα βαπτίζονταν. Φαίνεται ότι αυτά που είπε η «Διδαχή» στην αρχή περί των «δύο οδών» αυτά ήταν κατήχηση για την τότε εποχή, γι᾽ αυτό και λέγει έπειτα το κείμενο: «Αφού τα πείτε αυτά (δηλαδή, την διδασκαλία για τις δύο οδούς) μετά να τους βαπτίζετε» (7,1).

Το ιδιαίτερο που μάς λέει η «Διδαχή» σχετικά με το βάπτισμα είναι ότι πρίν από αυτό πρέπει να νηστεύει όχι μόνο ο βαπτιζόμενος, αλλά και ο βαπτίζων (δηλαδή, ο ιερέας) και όσοι άλλοι από τους χριστιανούς μπορούν (7,4). Στην εποχή μας, που έχουμε τον νηπιοβαπτισμό, δεν μπορεί βέβαια να νηστεύσει το νήπιο που θα βαπτιστεί, αλλά αντ᾽ αυτού – για να υπακούσουμε στο κείμενο της «Διδαχής» – πρέπει να νηστεύσουν οι γονείς του νηπίου και ο ανάδοχος.

3. Για την νηστεία μάς λέει η «Διδαχή» ότι δεν πρέπει να γίνεται μόνο στην περίπτωση του βαπτίσματος, αλλά κάθε Τετάρτη και κάθε Παρασκευή (8,1). Το ξέρουμε αυτό ημείς και το κάνουμε με την Χάρη του Θεού, και ξέρουμε μάλιστα γιατί νηστεύουμε τις ημέρες αυτές. Νηστεύουμε την Τετάρτη, γιατί την ημέρα αυτή πρόδωσε ο Ιούδας τον Χριστό και αρχίζουν τα άγια Πάθη, και νηστεύουμε την Παρασκευή, γιατί την ημέρα αυτή σταυρώθηκε ο Χριστός μας. Αλλά η «Διδαχή» που μελετάμε μάς δίνει μιά άλλη ερμηνεία. Μάς λέγει ότι νηστεύουμε την Τετάρτη και την Παρασκευή γιατί την Τρίτη και την Πέμπτη δεν μπορούμε να νηστέψουμε, επειδή τις ημέρες αυτές νήστευαν οι Ιουδαίοι και δεν πρέπει να συμπίπτει η νηστεία μας μ᾽ αυτούς. Αλλά και το Σάββατο και την Κυριακή δεν πρέπει να νηστεύουμε, γιατί οι ημέρες αυτές υπενθυμίζουν ευχάριστα γεγονότα και δεν πρέπει να καθοριστούν ως νηστήσιμες. Το Σάββατο είναι υπόμνηση της Δημιουργίας και η Κυριακή είναι υπόμνηση της αναστάσεως του Κυρίου. Έτσι απομένουν για νηστεία οι ημέρες Τετάρτη και Παρασκευή (8,1).

4. Ωραία πάλι είναι όσα μάς λέγει η «Διδαχή» για την θεία Ευχαριστία, την θεία Λειτουργία. (α) Για να γίνει η θεία Λειτουργία, χριστιανοί μου, απαραίτητο είναι ένα κομμάτι ψωμί, που το λέμε «πρόσφορο». Ευλογημένα να είναι τα χέρια των ευλαβών γυναικών, που ζυμώνουν «πρόσφορα». Η «Διδαχή» μάς παραδίδει μία ευχή που την έλεγε ο ιερέας, όταν πρόσφερε το «πρόσφορο» στον Θεό. Η ευχή αυτή είναι πολύ σπουδαία, γιατί φαίνεται από αυτή το τί σημαίνει το «πρόσφορο». Έλεγε λοιπόν ο ιερέας: «Όπως αυτό το κομμάτι (το ψωμί) ήταν πρώτα διάφοροι σπόροι σκορπισμένοι, αλλά μαζεύτηκαν, ζυμώθηκαν και έγιναν ένα, έτσι, Θεέ μου, τα παιδιά Σου, που αποτελούν την Εκκλησία Σου και είναι σκορπισμένα στα πέρατα της γης, σύναξέ τα στην Βασιλεία Σου την επουράνιο» (9,4).

Ώστε, λοιπόν, το «πρόσφορο» συμβολίζει όλη την Εκκλησία. Από αυτό, από το «πρόσφορο» βγαίνει η Κεφαλή της Εκκλησίας, ο Χριστός, η Παναγία Δέσποινα, οι άγγελοι και οι άγιοι, αλλά και εμείς οι χριστιανοί που ζούμε και οι αγαπημένοι μας οι πεθαμένοι, που έφυγαν από την αγκαλιά μας. Για όλους αυτούς ο ιερέας, όταν κάνει την Προσκομιδή, βγάζει μερίδες και τις βάζει πάνω στο άγιο Δισκάριο. (β) Η θεία Λειτουργία, λέγει η «Διδαχή», είχε προφητευθεί από παλαιά, από τον προφήτη Μαλαχία. Αυτή είναι η «καθαρή Θυσία, που προσφέρεται από ανατολών ηλίου μέχρι δυσμών», για την οποία είπε ο προφήτης (14,3. Μαλαχ. 1,10-11). (γ) Η θεία Λειτουργία, αγαπητοί μου, γίνεται για την θεία Κοινωνία.

Η «Διδαχή» μάς λέγει αυτό που ξέρουμε, ότι δηλαδή πρέπει να κοινωνούν μόνο οι βαπτισμένοι (9,5). Ένα άλλο κείμενο, οι «Διαταγές των Αποστόλων», μάς μιλούν γιά μια σοβαρή περίπτωση: Τί θα γίνει με κάποιον που χωρίς να το ξέρει μπει στην σειρά και κοινωνήσει, ενώ δεν είναι βαπτισμένος; Γιατί δεν πρέπει η θεία Κοινωνία να είναι σε μη βαπτισμένο. Αυτόν, μάς λέγει το κείμενο, αυτόν, τον μη βαπτισμένο που κοινώνησε, «τάχιον στοιχειώσαντες βαπτίσατε» (25,7).

Τί σημαίνει αυτό; Ακούστε: Για να βαπτιστεί κανείς έπρεπε πρώτα να κατηχηθεί καλά. Αλλά στην εδώ περίπτωση, λέγει το κείμενο των «Διαταγών», να μην κάνουμε μεγάλη κατήχηση, αλλά να πούμε τα βασικά μόνο, τα «στοιχειώδη» μόνο και έπειτα γρήγορα («τάχιον») να βαπτίσουμε αυτόν που κοινώνησε αβάπτιστος. (δ) Μετά την θεία Κοινωνία πρέπει να ευχαριστήσουμε τον Θεό γι᾽ αυτή την μεγάλη δωρεά που πήραμε. Γι᾽ αυτό και ακούμε τον ιερέα να λέγει: «Μεταλαβόντες των θείων… Μυστηρίων αξίως ευχαριστήσωμεν τω Κυρίω».

Έτσι και οι πρώτοι χριστιανοί στα χρόνια που μιλάμε. Μετά την θεία Κοινωνία ευχαριστούσαν τον Θεό για την θεία Τροφή που έλαβαν, το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, και τον παρακαλούσαν για όλους τους χριστιανούς, για όλη την Εκκλησία, γιατί η θεία Κοινωνία είναι Μυστήριο ενότητος (κεφ. 10). Τέλος, οι χριστιανοί τότε, προτού να φύγουν από την ιερή λειτουργική τους Σύναξη, έλεγαν τα ενθουσιαστικά αυτά λόγια: «Ελθέτω Χάρις, παρελθέτω ο κόσμος ούτος. Μαράν αθά»!

Δηλαδή: Δεν τις θέλουμε τις αμαρτωλές χαρές του κόσμου. «Παρελθέτω κόσμος»! Ας μάς έρθει πιό πολύ Χάρη Θεού, για να απολαμβάνουμε περισσότερο αυτό που απολαύσαμε σήμερα στην θεία Λειτουργία. «Ελθέτω Χάρις»! Έλα, Κύριε, με την Δευτέρα Σου Παρουσία, να μάς παραλάβεις στην Βασιλεία Σου. «Μαράν αθά» (= Κύριε έλα)!!!