Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ
“Τον της Νηστείας καιρόν, φαιδρώς απαρξώμεθα, προς αγώνας πνευματικούς εαυτούς υποβάλλοντες• αγνίσωμεν την ψυχήν, την σάρκαν καθάρωμεν• νηστεύσωμεν ώσπερ εν τοις βρώμασιν εκ παντός πάθους, τας αρετάς τρυφώντες του Πνεύματος”1.
Με αυτούς τους λόγους, αδελφοί μου αγαπητοί, ο θεοφόρος υμνογράφος της Εκκλησίας μας που δεν είναι άλλος παρά ο Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης, μας προτρέπει να εισέλθουμε στην πιο ευλογημένη περίοδο του εκκλησιαστικού μας έτους, που είναι η Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Την ονομάζουν :
στάδιο των αρετών,
πέλαγος της αμώμου νηστείας,
καιρό προσευχής,
περίοδο αγώνων πνευματικών, καθάρσεως των ψυχών και καταπαύσεως των οιδημάτων της σαρκός,
περίοδο πορείας προς τα άνω και συγχρόνως πνευματικής προετοιμασίας για την θέα του Αναστάντος Χριστού και βρώσεως αξίως του Πασχαλίου Αμνού.
Θα ήθελα αυτήν την πονεμένη Κυριακή, που η Εκκλησία μας “μνείαν ποιεί της από του Παραδείσου της τρυφής εξορίας του πρωτοπλάστου Αδάμ”2 , να μου επιτρέψετε να μεταφέρω στην ευλαβική σας σκέψη μία ξεχασμένη αρετή που αποτελεί την συνισταμένη όλων των αρετών και την οποία θα πρέπει να φροντίσουμε να καλλιεργήσουμε τον καιρό της νηστείας, προκειμένου να αποκομίσουμε πνευματική προκοπή και ωφέλεια. Και αυτή η αρετή είναι η ΦΡΟΝΗΣΗ.
Πρώτον. Τι είναι φρόνηση;
Είναι η ικανότητα να διακρίνει κανείς το καλό από το κακό με σαφήνεια, χωρίς να απατάται. Και, ενώ με την πτώση στην αμαρτία απέκτησε συγκεχυμένη γνώση του καλού και του κακού, θέτοντας ως κριτήρια την ηδονή και την οδύνη αντίστοιχα αντί για το θέλημα του Θεού, απομακρύνεται από την φρόνηση και καταλήγει στην κατάσταση της αφροσύνης3. Γι’ αυτό χρειάζεται αυτή η αρετή, ώστε να βρει ο άνθρωπος τον εαυτό του, να πραγματοποιήσει την μεγάλη αλλαγή, να αποστραφεί το κακό και να πράξει το αγαθό, προκειμένου να αποκτήσει την πνευματική του θεραπεία.
Στην φρόνηση και στην σημασία της αναφέρεται ο ίδιος ο Χριστός στην διδασκαλία Του : “Ο λύχνος του σώματός εστιν ο οφθαλμός• εάν ουν ο οφθαλμός απλούς η, όλον το σώμα σου φωτεινόν έσται• εάν δε ο οφθαλμός σου πονηρός η, όλον το σώμα σου σκοτεινόν έσται”4.
Ο μεγάλος ανατόμος της ψυχής, ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης, γράφει και αυτός για την φρόνηση τα εξής χαρακτηριστικά : “Διάκρισις εστί σκοτίας λύχνος”5. Είναι, λοιπόν, ο οδηγός που βοηθά αυτόν που επιθυμεί την οδό της πνευματικής ζωής, ώστε να μην παρεκκλίνει από το θέλημα του Θεού και συγχρόνως να αποφεύγει τις πτώσεις.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας την ονομάζουν και προστάτιδα των αρετών, που προφυλάσσει και ασφαλίζει τον άνθρωπο από τις μηχανουργίες του αντικειμένου εχθρού. Ο Μέγας Βασίλειος είναι χαρακτηριστικός στο σημείο αυτό : “Η αληθινή φρόνηση είναι διάγνωση του τι πρέπει να πράττουμε και του τι δεν πρέπει. Αυτός που ακολουθεί την αυτήν φρόνηση, ουδέποτε θα απομακρυνθεί από τα έργα της αρετής, ουδέποτε θα εμπλακεί στον όλεθρο της κακίας”6.
Δεύτερον. Τι είναι φρόνηση;
Είναι ο στρατηγός εναντίον των εχθρών του σκότους και της κακίας και ο υπερασπιστής όλων των αρετών. Κι όπως σε μία μάχη χρειάζεται ο στρατηγός για να δίνει τις ανάλογες κατευθύνσεις και να οδηγεί το στράτευμα προς την νίκη, έτσι και στην πάλη, “όχι προς αίμα και σάρκα, αλλά προς τας αρχάς, προς τας εξουσίας, προς τους κοσμοκράτορας του σκότους του αιώνος τούτου, προς τα πνευματικά της πονηρίας εν τοις επουρανίοις”7, μας χρειάζεται η φρόνηση που θα μας συμβουλεύει πως θα αμυνόμαστε, πως θα πολεμούμε, πως θα προφυλασσόμαστε και πως θα νικούμε τους αοράτους εχθρούς.
Είναι χαρακτηριστικοί οι λόγοι του Χριστού που πολλές φορές δεν τους δίνουμε την ανάλογη σημασία, και οι οποίοι μας συνιστούν αυτήν την αρετή της φρονήσεως : “Ιδού εγώ αποστέλλω υμάς ως πρόβατα εν μέσω λύκων • γίνεσθε ουν φρόνιμοι ως οι όφεις και ακέραιοι ως αι περιστεραί”8. Κι έχει τόση σημασία η φρόνηση για την πνευματική μας ζωή, την ισορροπία μας, την επικοινωνία μας με τον Θεό, τον εαυτό μας και τον συνάνθρωπο, ώστε ο Άγιος Κασσιανός ο Ρωμαίος την ονομάζει “φύλακα, αλλά και πηγή και ρίζα όλων των αρετών”9.
Αποτελεί, επίσης, το βασικό μέσο για την θεραπεία του ανθρώπου από τα πάθη και από την αμαρτία. Γι’ αυτό και ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης την χαρακτηρίζει ως “ευρέτη της υγείας και καθαιρέτη της νόσου”10, αφού αυτή η αρετή αποκαθιστά και την υγεία όλων των υπολοίπων δυνάμεων της ψυχής.
Στόχος μας, λοιπόν, κατά την περίοδο της νηστείας και της προσευχής, ας είναι η αρετή της φρονήσεως. Αυτήν ας έχουμε ως οδηγό στη ζωή μας
για να μας φανερώνει “τι το θέλημα του Θεού, το αγαθόν και ευάρεστον και τέλειον”11,
για να μας δείχνει την οδό προς το αγαθό,
για να γίνουμε “τέλειοι και ολόκληροι, εν μηδενί λειπόμενοι”12,
για να ανακαλύψουμε το μεγάλο αγαθό, που είναι η υγεία της ψυχής και από την οποία εξαρτάται και η υγεία του σώματος.
Με αυτές τις σκέψεις δανεισμένες από την σοφία των Αγίων της Εκκλησίας μας, που είναι τόσο πολύτιμες για την ζωή μας και ιδιαίτερα στην πολυτάραχη εποχή την οποία ζούμε και από την οποία δυστυχώς απουσιάζει η φρόνηση, επιτρέψτε μου, αδελφοί μου αγαπητοί, να σας υπενθυμίσω, όπως κάθε χρόνο, και κάποια στοιχειώδη καθήκοντά μας για την περίοδο αυτή.
1. Την περίοδο αυτή, με την παρουσία του πολέμου και της αιματοχυσίας, με την δυσπραγία που παρατηρείται στην πατρίδα μας, με τα όσα θλιβερά συναντούμε καθημερινά στα πρόσωπα των αναξιοπαθούντων αδελφών μας, με την θλίψη την οποία βλέπουμε ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους, μας χρειάζεται η επικοινωνία μας με τον Θεό. Μας χρειάζεται η προσευχή προς τον Κύριο των Δυνάμεων, η επίκληση του ονόματός Του με τα χείλη μας και κυρίως με την καρδιά μας, με την μονολόγιστη ευχή, το “Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με” και το “Υπεραγία Θεοτόκε, σώσον ημάς”. Αυτή η προσευχή θα είναι η μεγαλύτερη προσφορά και η πνευματική ελεημοσύνη στους συνανθρώπους μας, στον εαυτό μας, στο περιβάλλον μας και στην κοινωνία μας.
2. Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να συμμετέχουμε στις Ιερές Ακολουθίες της Εκκλησίας μας, ανάλογα με τις δυνάμεις μας και την εργασία μας, και οι οποίες θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε το νόημα αυτής της περιόδου.
3. Να παρακολουθούμε κάθε Κυριακή βράδυ, Κλήρος και λαός, από την Κυριακή της Τυρινής μέχρι την Πεμπτη Κυριακή των Νηστειών, την Ακολουθία του Κατανυκτικού Εσπερινού, που θα γίνεται ώρα 6.00 το απόγευμα στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναο της πόλεως Καστοριάς, όπου και θα έχουμε την ευκαιρία να ακούμε διαπρεπείς Ιερομονάχους από το Άγιον Όρος και αλλού, οι οποίοι θα μας αναπτύσσουν διάφορα πνευματικά θέματα.
4. Να συμμετάσχουμε κάθε Τετάρτη απόγευμα στην Ακολουθία των Προηγιασμένων Τιμίων Δωρων, που θα γίνεται στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Καστοριάς, με ένα σύντομο κήρυγμα του Επισκόπου η άλλου ομιλητού.
5. Να παρακολουθούμε τις Ιερές Ακολουθίες των Χαιρετισμών προς την Παναγία, κάθε Παρασκευή απόγευμα, καθώς και του Μεγάλου Αποδείπνου, καθημερινά, οι οποίες θα μας προσφέρουν χάρη, ευλογία και πνευματική ωφέλεια.
6. Να συμμετέχουμε στην Θεία Λειτουργία της Κυριακής, στην Ενορία του ο καθένας η όπου διευκολύνεται.
7. Να κοινωνούμε όσο πιο συχνά μπορούμε, για να παίρνουμε μέσα μας την αθάνατη τροφή και το φάρμακο της αθανασίας, το αντίδοτο «του μη αποθανείν», αφού προηγουμένως αφήσουμε τα αμαρτήματά μας στο Επιτραχήλιο του Πνευματικού, μέσα στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολογήσεως.
Σας ασπάζομαι όλους και σας ζητώ συγγνώμη εάν, ως άνθρωπος, κάποιον από σας επίκρανα. Σας παρέχω κι εγώ ταπεινά τη δική μου συγχώρεση και σας εύχομαι Καλή Τεσσαρακοστή, με υγεία, πνευματική προκοπή και καρπούς μετανοίας, να φθάσουμε στο Άγιο Πασχα.
1 Στιχηρόν Κυριακής Τυρινής.
2 Συναξάριον εορτής.
3 Jean Claude Larchet, “Η θεραπευτική των πνευματικών νοσημάτων”, Τόμος Β’, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, σελ. 52.
4 Ματθ. 6,22-23
5 Αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου, “Κλίμαξ”, Λόγος ΚΣΤ’ – Περί διακρίσεως Β , εκδ. Ιεράς Μονής Παρακλήτου 2014, σελ. 313.
6 “Η δε αληθής φρόνησις διάγνωσίς εστι των ποιητέων και ου ποιητέων• η ο κατακολουθών [της φρονήσεως] ουδέποτε μεν των της αρετής έργων εκστήσεται, ουδέποτε δε τω ολέθρω της κακίας περιπατήσεται” , Μεγάλου Βασιλείου, Ομιλία ιβ , Εις την αρχήν των Παροιμιών, ΕΠΕ 7,378-380.
7 Εφεσ. 6,12-13.
8 Ματθ. 10,16.
9 Αγίου Κασσιανού του Ρωμαίου, “Conlationes”, 2,4.
10 Αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου, ο.π. σελ. 313.
11 Ρωμ. 12,2.
12 Ιακ. 1,4.
