Θα μιλιούνται τα ελληνικά το 2115 και αν ναι, πώς θα είναι τότε η γλώσσα μας; Μήπως ως τότε θα κυριαρχήσει η αγγλική και όλοι θα μιλούν αγγλικά; Ή μήπως, σε μια άλλη εκδοχή, κυρίαρχη θα είναι η κινεζική, μια και τη μιλούν περισσότεροι άνθρωποι στον πλανήτη και εφόσον η Κίνα είναι ανερχόμενη οικονομική δύναμη; Τι θα γίνει με δύσκολες γλώσσες όπως τα ιαπωνικά ή με τις γλώσσες των μικρών χωρών, όπως τα βουλγαρικά, τα δανέζικα, τα ουγγρικά και τα ελληνικά;
Από την πολυγλωσσία και την ασυνεννοησία του βιβλικού πύργου της Βαβέλ ως τη μία και μοναδική γλώσσα της ανθρωπότητας των μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας μεσολαβούν πολλά στάδια. Αν πρόκειται όμως να τοποθετηθούμε σε κάποιο σημείο του άξονα που ορίζεται από αυτά τα δύο σημεία, τότε βρισκόμαστε πιο κοντά στην εκδοχή της επιστημονικής φαντασίας. Αυτά υποστηρίζει ο γλωσσολόγος John H. Mcwhorter, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Columbia στη Νέα Υόρκη. Από τις 6.000 γλώσσες που μιλιούνται σήμερα ο αμερικανός καθηγητής προβλέπει ότι σε 100 χρόνια θα επιβιώσουν οι 600, και αυτές σε μια μορφή πολύ απλοποιημένη, συγκριτικά με την τρέχουσα μορφή τους, σε όλα τα επίπεδα της γλώσσας: φωνητικό, φωνολογικό, μορφολογικό, συντακτικό, σημασιολογικό, πραγματολογικό.
Πιθανόν η αγγλική θα είναι η κύρια γλώσσα στην οποία θα επικοινωνούν οι άνθρωποι ενώ θα μιλούν παράλληλα και κάποια άλλη τοπική γλώσσα, υποστηρίζει ο Mcwhorter σε πρόσφατο άρθρο του στη Wall Street Journal. Δεν θα κυριαρχήσει η κινεζική, κατά την άποψή του, γιατί οι αγγλοσάξονες πρόλαβαν να εδραιώσουν τη γλώσσα τους στην εκπαίδευση, στις επιστήμες, στα μέσα ενημέρωσης.
Οι γλώσσες τις οποίες θα μιλούν οι άνθρωποι το 2115 θα έχουν απλούστερη μορφή, θα μοιάζουν -σε μια πρόχειρη αναλογία για να μπορούμε να αντιληφθούμε τι εννοεί- με τις κρεολές γλώσσες της εποχής μας. Η απλούστευση των γλωσσών σχετίζεται άμεσα με δύο παράγοντες οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους, εξηγεί ο Mcwhorter: τις μετακινήσεις πληθυσμών και τον αριθμό των παιδιών που μαθαίνουν μια γλώσσα.
Για παράδειγμα, η διαφορά της σύγχρονης αγγλικής από την παλαιά αγγλική σχετίζεται με την εισβολή των Βίκινγκ στη Βρετανία. Οι Βίκινγκ έμαθαν κάπως να μιλούν τη γλώσσα των ντόπιων για να συνεννοούνται μαζί τους. Τα παιδιά τους με τις ντόπιες άκουγαν κι έμαθαν να μιλούν τα «σπασμένα» αγγλικά των πατεράδων τους, εμπλουτισμένα με στοιχεία της δικής τους νορδικής γλώσσας. Οι ενήλικες δεν μαθαίνουν ποτέ σωστά και πλήρως μια γλώσσα, λέει ο Mcwhorter. Αφενός, επειδή συνήθως υπάρχει κάποια σκοπιμότητα και περιορισμένος χρόνος για την εκμάθησή της, μαθαίνουν κυρίως ό,τι τους χρειάζεται, αφετέρου είναι δύσκολο να μάθουμε σωστά μια ξένη γλώσσα όταν δεν έχουμε πια τον εύπλαστο εγκέφαλο των παιδιών, ειδικά μάλιστα όταν πρόκειται για τονικές γλώσσες όπως τα κινεζικά, όπου η αλλαγή του ύψους του τόνου μιας συλλαβής συνεπάγεται διαφορετική έννοια.
«Κάνουμε επιμελείς προσπάθειες να διατηρήσουμε γλώσσες που κινδυνεύουν με εξάλειψη, αλλά η θλιβερή πραγματικότητα είναι ότι λίγες από αυτές θα χρησιμοποιηθούν τελικά από κοινότητες που θα αναθρέψουν παιδιά με τις γλώσσες αυτές, κι αυτός είναι ο μόνος τρόπος ύπαρξης μιας γλώσσας στην πληρότητά της», σύμφωνα με τον Mcwhorter. Η εκμάθηση μιας γλώσσας μέσα από τους δρόμους της τυπικής μάθησης, με γραμματικές και συντακτικά και λεξικά, μπορεί να συντηρεί τη γλώσσα από την εξαφάνιση, αλλά δεν μπορεί να συντηρήσει την πολυπλοκότητά της, στην οποία οφείλει κάθε γλώσσα τον θαυμάσιο πλούτο της.
Το πρώτο κύμα απλοποίησης των γλωσσών συμβαδίζει με το πρώτο κύμα μετακινήσεων, όταν τα πρώτα τεχνολογικά μέσα της ανθρωπότητας (ο τροχός, τα πλοία) επέτρεψαν στους ανθρώπους να αλλάζουν τόπο και να διασχίζουν θάλασσες. Το δεύτερο κύμα απλοποίησης των γλωσσών παρατηρείται στην εποχή της δυτικής αποικιοκρατίας, όταν δημιουργούνται κρεολές γλώσσες, από την επιγαμία της γλώσσας των κυρίαρχων αποίκων με τις τοπικές γλώσσες των κυριαρχούμενων. Το τρίτο κύμα συμβαίνει σήμερα, με τις μαζικές μετακινήσεις και μεταναστεύσεις πληθυσμών.
Αυτή η απλοποίηση για τον Mcwhorter δεν σημαίνει πάντως παρακμή – κι ίσως οι παρατηρήσεις του μπορούν να αξιοποιηθούν στη δική μας συζήτηση περί αρχαιολατρίας, περί παρακμής της ελληνικής αφότου απομακρύνθηκε από την αρχαία γλώσσα και διάφορα παρόμοια σοβαρώς και φαιδρώς λεγόμενα. Αφενός έχουμε σήμερα εξελιγμένα τεχνολογικά μέσα ώστε να καταγράψουμε μια γλώσσα για την ιστορία, πράγμα καθησυχαστικό, υποστηρίζει ο Mcwhorter, αφετέρου φαίνεται ότι στο μέλλον περισσότεροι άνθρωποι θα έχουν τη δυνατότητα να συνεννοηθούν μεταξύ τους μιλώντας την ίδια γλώσσα. Αν το σκεφτεί κανείς διαφορετικά, πλησιάζουμε στην εποχή που, κατά κάποιον τρόπο, θα λυθεί η «κατάρα» της Βαβέλ. tovima
