Η ιστορία του ιερού Άθωνος, εν σχέσει προς τους κατοίκους και το θρήσκευμά τους, μπορεί να διαιρεθεί σε τρεις γενικά περιόδους:
Τον Άθωνα των μοναχών, το Άγιον Όρος (943 μέχρι σήμερα), και τον προμοναστικό Άθωνα, που διακρίνεται σε προχριστιανικό και χριστιανικό. Έχουμε δηλαδή: Ειδωλολατρικός Άθως, Χριστιανικός-προμοναστικός και Χριστιανικός-μοναστικός.
Η διάκριση όμως αυτή μόνο θεωρητική είναι καθόσον δεν υπάρχει ειδική επιστημονικά τεκμηριωμένη εργασία επί του θέματος. Παλαιότερα ο Πορφύριος Ουσπένσκυ συγκέντρωσε μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων, τις σχετικές με τις αρχαίες αθωνικές πόλεις.
Έκτοτε τα διάφορα εγχειρίδια γενικής φύσεως για το Άγιον Όρος επαναλαμβάνουν τις ίδιες θεωρίες, που διατυπώθηκαν και από τον Γεράσιμο Σμυρνάκη στο περισπούδαστο και αξεπέραστο έργο του. Τελευταίως ο καθηγητής Π. Χρήστου, επαναλαμβάνοντας τις γενικές θεωρίες, όρισε τοπογραφικά τις αρχαίες πόλεις, στηριζόμενος όμως και πάλι στους παλαιοτέρους. Η καινοτομία του συγγράμματός του είναι ότι τα γνωστά από την αρχαιότητα ονόματα αποδίδονται πλέον σε περιοχές.
Κατά καιρούς βέβαια δημοσιεύονται, κυρίως στο «Πρωτάτον», κάποιες σκόρπιες αναφορές αγιορειτών για τον προμοναστικόν Άθω. Αλλά μέχρι την στιγμή αυτήν σοβαρή επιστημονική έρευνα δεν έχει γίνει, τα όρια των εποχών παραμένουν ασαφή ή θολά και τα σκόρπια ερείπια ή επιφανειακά ευρήματα μένουν έρμαιο των περαστικών. Επί παραδείγματι ο φρεσκοοργωμένος ελαιώνας της Μονής Κωνσταμονίτου παρέχει άφθονο υλικό στους «φιλίστορες». Οι παλαιότεροι βέβαια μοναχοί φρόντιζαν να εξαφανίζουν τα ειδωλικά αναθήματα, από τα πρωτοχριστιανικά ακόμα χρόνια.
Πάντως στην γνωστή αρχαία αγιορειτική παράδοση, όταν η Μητέρα του Θεού έφτασε στον διαλεγμένο Τόπο της τα αγάλματα των αρχαίων θεών κατέβηκαν στον λιμένα του Κλήμεντος για να την προσκυνήσουν, ζητώντας λύση στον απ’ αιώνος θεολογικό τους προβληματισμό.
Μαθαίνοντας συνεπώς την ιστορία των συνανθρώπων μας, πέρα από τον σεβασμό προς τον τόπο, θυμόμαστε κι αυτούς που έζησαν στην σκιά περιμένοντας την έλευση του Ηλίου Χριστού.
Θα άξιζε δηλαδή πιο σοβαρή ενασχόληση με το θέμα, και μια πρώιμη τότε πληροφορία για δημιουργία Μουσείου στην Ιερά Κοινότητα με εκθέματα και προχριστιανικά θα άξιζε κάποτε να πραγματοποιηθεί. Ανεκμετάλλευτα μένουν και τα ευρήματα που αραχνιάζουν σε κάποια αποθήκη της Αθωνιάδος. Εξάλλου είναι καιρός οι Μοναστηριακές Αρχές να ευαισθητοποιηθούν ως προς το θέμα αυτό, και, γιατί όχι, να γίνουν κάποιες συγκεκριμένες ανασκαφές και επιστημονικές εργασίες, σε συνεργασία πιθανώς με τα Πανεπιστήμιά μας.
Και αν υπάρχουν κάποιες σκόρπιες ειδήσεις για την προ Χριστού ζωή στον ιερό τόπο, τα στοιχεία για την χριστιανική του περίοδο μέχρι τώρα παραμένουν θρύλλοι, παραδόσεις και χρονολογικά αμφισβητούμενα.
Τελικά τι θα είχε να φοβηθεί ο χιλιόχρονος Άθως; Απλά θα γινόταν πιο συγκεκριμένος και γνωστός.
Ι.Μ. Σίμωνος Πέτρας, Αύγουστος 1995
μ. Π. Σ. – Μαμαλούκος Σταύρος
Μεταφορά από το περιοδικό ΠΡΩΤΑΤΟΝ, τ. 54, σελ. 558-560, Ιούλιος-Αύγουστος 1995
-120x86.jpg)
