Ι.Μ. ΜΑΝΗΣ – Ο Απ. Παύλος είναι ο πνευματικός εκπολιτιστής της Ελλάδος, της Ευρώπης, της ανθρωπότητος. Εμπνευσμένος από το Αγ. Πνεύμα, κατέστη διδάσκαλος της οικουμένης.
Έλαμψε ως «φως εθνών». Ο ίδιος ο Κύριος, του είπε, εκεί, την μεγάλη ημέρα της πνευματικής του μεταστροφής, έξω από την Δαμασκό: «Τέθεικά σε εις φως εθνών, του είναι σε εις σωτηρίαν έως εσχάτου της γης» (Πραξ. 13,47). Δικαίως, ο υμνογράφος της Εκκλησίας, ονομάζει τον Παύλον «θεσπέσιον, των αγίων Εκκλησιών ρήτορα και φωστήρα, κήρυκα της πίστεως και διδάσκαλον της οικουμένης».
Μοναδική, τω όντι, στην ιστορία της Εκκλησίας υπήρξε η ιεραποστολική δραστηριότητά του. Ιεραποστολή και ευαγγελισμός είναι οι λέξεις, που δονούσαν κυριολεκτικά τον εσωτερικό του κόσμο. Θεωρεί ο ίδιος ο Παύλος ασυγχώρητη παράλειψη την παραμέληση ενός τοιούτου έργου. «Ουαί μοι (αλλοίμονόν μου), εάν μη ευαγγελίζωμαι» (Α’ Κορινθ. θ’ 16). Έτσι, ανοίγει τα μεγάλα πτερά του θείου ζήλου του και πετά στις υπ’ ουρανόν χώρες, σ’ ολόκληρο σχεδόν τον τότε γνωστό κόσμο, για να κηρύξει «Χριστόν εσταυρωμένον» (Α’ Κορινθ. α’ 23) και «αναστάντα εκ νεκρών» (Α’ Κορ. 15,14). Διανύει χιλιάδες χιλιομέτρων. Διατρέχει την Παλαιστίνη, την Ασία, την Ελλάδα. Μεταβαίνει στην πρωτεύουσα του ρωμαικού κράτους, την Ρώμη. Έχουμε δε μαρτυρία του Κλήμεντος, επισκόπου Ρώμης, ότι και «μέχρι πέρατος της Δύσεως ήλθεν» επισκεφθείς και την Ισπανίαν ακόμη (Ρωμ. ιε’ 24). Και σ’ όλες τις χώρες αυτές ιδρύει Εκκλησίες. Και δεν τις ιδρύει μόνον. Βαστάζει στους ώμους του όλον το βάρος της διοικήσεώς των. Είχε όλη την «μέριμνα πασών των Εκκλησιών» (Β’ Κορινθ. ια’ 28). Τον απασχολούν τα προβλήματα τα επί μέρους και τα γενικώτερα των κατά τόπους Εκκλησιών. Γράφει και αποστέλλει επιστολές στις οποίες δίδει με αυτές λύσεις και οδηγίες στους Χριστιανούς. Χρησιμοποιεί ακόμη και επιτελείο εκλεκτών συνεργατών με τους οποίους διατηρεί ζωντανή επαφή με τις Εκκλησίες. Και επάνω απ’ όλα προσεύχεται αδιαλείπτως για τους πιστούς και νουθετεί τον καθένα ιδιαιτέρως «μετά δακρύων» (Πραξ. κ’ 31).
*
Αλλά οφείλουμε να επισημάνουμε ότι ιδιαίτερα στην εποχή μας, το πνεύμα του μεγάλου Αποστόλου, το οποίο είναι το πνεύμα του Ευαγγελίου του Χριστού, έχει ύψιστη αξία όχι μόνο για μας, τον ελλαδικό χώρο αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη. Μάλιστα, η ώρα, που άκουσε την παράκληση, «διαβάς εις Μακεδονίαν βοήθησον ημίν» (Πραξ. 16,9) και πρωτοπάτησε το πόδι του στην Ευρώπη, εκεί στους Φιλίππους, έμεινε ιστορική. Από τότε, άνοιξε η πελώρια πύλη απ’ όπου ήλθε το φως του χριστιανισμού στην ευρωπαική ήπειρο. Αυτό το φως δημιούργησε τον πολιτισμό του Ευαγγελίου στους λαούς της Ευρώπης και αναχαίτισε τα ποικίλα κύματα του βαρβαρισμού και της ειδωλολατρίας. Έτσι, ο ευρωπαικός πολιτισμός έχει τις ρίζες και τα θεμέλιά του στην κλασική ελληνική αρχαιότητα, στο ρωμαικό δίκαιο και στο χριστιανικό πνεύμα του Ευαγγελίου.
Ειδικότερα, η επίδραση του πνεύματος του Παύλου σ’ όλους τους λαούς, υπήρξε εξόχως σημαντική. Δεν ήταν η επίδραση αυτή υλική ή ιμπεριαλιστική, αλλά καθαρώς πνευματική, συνδεδεμένη με τους ηθικούς κανόνες της ζωής. Και τούτο, γιατί ήταν όχι πνεύμα κοσμικό, εικονικό, ψεύτικο, εφήμερο, αλλά πνεύμα εκ του Πνεύματος Αγίου. Αυτό σηματοδοτεί, όπως το διεκήρυξε ο μέγας Απόστολος, ο,τι η αλήθεια υπερβαίνει την ειδωλολατρία, καθ’ ότι «ο Θεός ο ποιήσας τον κόσμον και πάντα τα εν αυτώ, ούτος ουρανού και γης Κύριος υπάρχων ουκ εν χειροποιήτοις ναοίς κατοικεί, ουδέ υπό χειρών ανθρώπων θεραπεύεται προσδεόμενός τινος, αυτός διδούς πάσι ζωήν και πνοήν και τα πάντα» (Πραξ. 17,24-25), Ο,τι, δεν μπορεί να ζήσει μία κοινωνία χωρίς την αγάπη καθ’ ότι ως λέγει στον υπέροχο ύμνο του για την πραγματική αγάπη:
«Εάν ταίς γλώσσαις των ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων, αγάπην δε μη έχω, γέγονα χαλκός ηχών ή κύμβαλον αλαλάζον (=μοιάζω με τον άψυχο χαλκό που βουίζει όταν τον χτυπούν, ή με το κύμβαλο που βγάζει μεγάλο θόρυβο χωρίς κάποια σημασία), και εάν έχω προφητείαν (=το χάρισμα της προφητείας) και ειδώ τα μυστήρια πάντα και πάσαν την γνώσιν, και εάν έχω πάσαν την πίστιν, ώστε όρη μεθιστάνειν (=να μεταθέτω και βουνά), αγάπην δε μη έχω, ουδέν ειμι… (Α’ Κορ. 13, 1-2). Και ακόμη αυτό το πνεύμα του Αποστόλου διακηρύττει ο,τι υπάρχει τρομερή αντίφαση των εννοιών των «έργων του σκότους» και των «καρπών του πνεύματος», καθ’ ο,τι «φανερά δε εστι τα έργα της σαρκός, άτινά εστι μοιχεία, πορνεία, ακαθαρσία, ασέλγεια, ειδωλολατρία, φαρμακεία, έχθραι, έρεις, ζήλοι, θυμοί, εριθείαι, διχοστασίαι, αιρέσεις, φθόνοι, φόνοι, μέθαι, κώμοι και τα όμοια τούτοις… Ο δε καρπός του Πνεύματος εστιν αγάπη, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, αγαθωσύνη, πίστις, πραότης, εγκράτεια» (Γαλ. 5,19-23).
*
Διαπιστώνουμε, ωστόσο, ότι σήμερα η ευρωπαική κοινωνία βαδίζει προς νέα περίοδο της ιστορίας της, ισχυρή από άποψη επιστημονική και τεχνική πρόοδο, αλλ’ όμως, πολύ ασθενής ως προς το πνεύμα. Και ευλόγως υπάρχει ανασφάλεια και ανησυχία, άγχος και φοβία. Έφθασε η Ενωμένη Ευρώπη σε μία εγκατάλειψη του θεικού παράγοντα. Η νεωτερικότητα επέβαλε την αποστασιοποίηση από την θρησκεία. Τον Χριστό τον έθεσε στη γωνία. Ζεί μετα – χριστιανικώς. Και ο Κάιν φαίνεται, εξακολουθεί να κυριαρχεί. Ο ένας εναντίον του άλλου. Συνεχώς ακοές πολέμων και σειρήνων. Βία και ανηθικότητες. Ανατροπές των αξιών της ζωής. Ψυχικά τραύματα. Αλήθεια, επιτρέπεται σήμερα, τον 21ο αιώνα, να μιλάμε συνεχώς για εξοπλιστικά προγράμματα; Η να γίνεται λόγος για καταστρατήγηση του ανθρωπίνου όντος και να κάμνουμε αναφορά στον μετά – άνθρωπο;
Όμως, πικρή η αλήθεια. Χάθηκε ο σεβασμός προς το Θεό. Δεν ακούμε τον Θεό. Η ζωή πλέον και η κοινωνία παύουν να έχουν ηθικό νόημα. Αλλ’ όταν είναι κλειστός ο ουρανός, τότε μηδενίζεται η ανθρώπινη ύπαρξη. Χωρίς Θεό ο άνθρωπος ζει ένα εσωτερικό δράμα. Το κενό της ψυχής φέρει την ορθολογική ανία, την δουλεία στην ύλη, την ψυχρότητα της τεχνολογίας, τον ατομοκεντρισμό, την κυριαρχία του φόβου, την επικράτηση του μίσους, την απανθρωπία, την διάσπαση της ανθρώπινης προσωπικότητας. Ο άνθρωπος καθίσταται και υπεράνθρωπος, ίσως και υπάνθρωπος και ενίοτε ακόμα και κτηνάνθρωπος. Το βλέπουμε, το ακούμε, το αισθανόμαστε.
*
Κατ’ ακολουθίαν, λοιπόν, των παραπάνω διαπιστώσεων, αυτή ακριβώς την εποχή, όπου η Ευρώπη διέρχεται μία συνειδησιακή κρίση και αυτή ελαχιστοποιεί την εσωτερική ηρεμία, τώρα ακριβώς, χρειαζόμεθα περισυλλογή, αυτοκριτική, εμψύχωση και αναθέρμανση. Η Ευρώπη έχει τις ρίζες της. Έχει πνευματικούς θησαυρούς. Δεν χρειάζεται αποδόμηση των αξιών, αλλά εύρεση και πάλιν της πίστεως. Της πίστεως στις αιώνιες αξίες που αναβιβάζουν τον άνθρωπο, ώστε να είναι εξαιρετικά επίκαιροι οι λόγοι του μεν Μενάνδρου «ως χαρίεν εστ’ άνθρωπος, όταν άνθρωπος η», του δε Ιερού Χρυσοστόμου «άνθρωπος εστιν, ουχ όστις απλώς χείρας και πόδας έχει ανθρώπου, ουδ’ όστις εστι λογικός μόνον, αλλ’ όστις ευσέβειαν και αρετήν μετά παρρησίας ασκεί» (PG 49, 232α).
Δηλαδή, μ’ άλλους λόγους, η Ευρωπαική κοινωνία χρειάζεται το Θεό, τον «ου μακράν από ενός εκάστου ημών υπάρχοντος», όπως διεκήρυξε ο Παύλος στον Άρειο Πάγο των Αθηνών. Άλλως το τίμημα της πνευματικής αδιαφορίας και παρακμής θάναι ακριβό και οι καρποί πικροί.
Ειλικρινά, εδώ που φθάσαμε, η Ευρώπη χρειάζεται την παύλεια θεολογία. Έχει ανάγκη από την ακτινοβολία της χριστιανικής διδασκαλίας. Κυρίως οι πνευματικοί θησαυροί της ορθόδοξης πίστης πρέπει να προβληθούν. Η Ευρώπη έχει ανάγκη πλέον από την Ελληνική Ορθοδοξία! Το λέγουμε αυτό καθαρά. Όχι, από «δήθεν ορθοδοξίες», αλλά από την αυθεντική ορθοδοξία, την οποία εκφράζει η πατερική ελληνική ορθοδοξία. Αν χάθηκε στους οθωμανικούς αιώνες, η μεγάλη ευκαιρία της Ευρώπης ν’ αγκαλιάσει την ορθόδοξη χριστιανική παράδοση, τώρα καλείται η Ορθοδοξία να πρωταγωνιστήσει στην αλήθεια και την γνησιότητα της πίστεως. Αν κάτι πρέπει να διώξει τη μούχλα και την παγερότητα, αυτό είναι ο ήλιος της «φιλοκαλίας», ως φως και ζεστασιά στις καρδιές των ανθρώπων. Ακριβώς την «φιλοκαλία» έχει ανάγκη η Ευρώπη και οι δυτικοί λαοί είναι αδήριτη ανάγκη ν’ αφυπνιστούν ως προς το σημείο αυτό.
Αλλά, γεννάται, όμως, το ερώτημα: Η Ελλάδα μπορεί άραγε να καταστεί χειραγωγός της Ευρώπης στο φως της ορθόδοξης πίστεως; Δύσκολο. Ίσως φαίνεται ουτοπικό. Όμως ποιος γνωρίζει «τι τέξεται η επιούσα;» Πάντως ο κορυφαίος ιστορικός Στ. Ράνσιμαν (†2000) είχε πεί ότι «ο 21ος αιώνας θάναι ο αιώνας της ορθοδοξίας». Δεν μένει παρά ο θείος σπόρος να σπαρεί στη γη της Ευρώπης. Πότε θα βλαστήσει, δεν είναι θέμα δικό μας. Αξίζει, όμως, να δώσουμε πάλι το λησμονημένο ή και χαμένο πνεύμα του Παύλου. Καιρός να μιλήσουμε στα ευρωπαικά forum για αξίες που είναι απαρασάλευτες και τελικά οι λαοί θα τις χρειαστούν.
Πλέον, ο τανυπτέρυξ αετός, ο μέγας Απόστολος των Εθνών Παύλος, μιλά στον κάθε ευρωπαίο πολίτη που δοκιμάζεται σήμερα και του διδάσκει αυτό «το μέγα της ευσεβείας μυστήριον». Η πρόκληση και η πρόσκληση στον άνθρωπο της Ευρώπης βρίσκεται καθημερινά ενώπιόν του. Άραγε, θ’ ακολουθήσει την μαθητεία ή την άρνηση; Κατ’ ακολουθίαν, κατανοείται, πράγματι, ότι αξίζει, το «εκ χειρόνων εις κρείττονα προκόπτειν» στο ευρωπαικό γίγνεσθαι.
