Μητροπολίτου Φαναρίου Αγαθαγγέλου Γενικού Διευθυντού της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος
ΦΑΝΑΡΙΟΥ ΑΓΑΘΑΓΓΕΛΟΣ: Η περίοδος τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι, κυρίως, σχολείο μετανοίας, στό οποίο κάθε Χριστιανός οφείλει νά εισέρχεται κάθε χρόνο, γιά νά καταφέρνει νά εμβαθύνει στήν πίστη του, νά τήν επανεκτιμά καί νά αλλάζει τήν ζωή του, γιά νά ακτινοβολεί στήν ύπαρξή του τό φώς καί τήν δόξα τού Θεού.
Είναι πάνω απ’ όλα περίοδος χαράς, γιατί ο χρόνος αυτός είναι χρόνος επιστροφής. Είναι ο χρόνος πού δίδει τήν ευκαιρία νά απομακρύνωμε από μέσα μας κάθε τί τό φθαρμένο καί νεκρό, ακριβώς γιά νά μπορέσωμε νά ζήσωμε. Καί μάλιστα νά ζήσωμε μιά ζωή πλατιά, συνειδητή καί έντονη πνευματικά γιά τήν οποία είμαστε πλασμένοι.
Ζούμε δυστυχώς σ’ ένα κόσμο, ο οποίος σήμερα παρά ποτέ, δέν είναι «επίγειος ουρανός, αφιλόνικος, απολέμητος, αστασίαστος, άφθονος, ειρηνικός, αζήμιος καί αναμάρτητος». Αυτό όμως μάς βοηθά νά κατανοήσωμε συνειδητά καί βαθειά τήν πνευματική σπουδαιότητα τής περιόδου αυτής.
Από τήν πρώτη Κυριακή τού Τριωδίου, μετά τήν ανάγνωση τής εωθινής ευαγγελικής περικοπής, η Εκκλησία παρακαλεί:
«Τής μετανοίας άνοιξόν μοι πύλας, Ζωοδότα». Νά ανοίξει ο Ζωοδότης Κύριος τίς πύλες τής μετανοίας σέ όλα τά μέλη τού Σώματός Του. Η μετάνοια θεωρείται η αρχή καί τό τέλος τής εν Χριστώ ζωής καί η ατμόσφαιρα μέσα στήν οποία βιώνεται μιά αληθινά χριστιανική ζωή.
«Μετάνοια σημαίνει ανανέωσις τού βαπτίσματος. Μετάνοια σημαίνει συμφωνία μέ τόν Θεό γιά νέα ζωή. Μετανοών σημαίνει αγοραστής τής ταπεινώσεως. Μετάνοια σημαίνει μόνιμος αποκλεισμός κάθε σωματικής παρηγορίας, σκέψις αυτοκατακρίσεως, αμεριμνησία γιά όλα τά άλλα καί μέριμνα γιά τήν σωτηρία τού εαυτού μας. Μετάνοια σημαίνει θυγατέρα τής ελπίδος καί αποκήρυξις τής απελπισίας, καθαρισμός τής συνειδήσεως, θεληματική υπομονή όλων τών θλιβερών πραγμάτων».
Η μετάνοια είναι μόνιμη κατάσταση καί συνεχώς επαναλαμβανόμενη στή ζωή κάθε πιστού. Είναι χαρακτηριστικό πώς σέ κάθε ευχαριστηριακή λατρευτική μας Σύναξη ζητούμε από τόν Κύριο νά πορευθούμε τόν υπόλοιπο χρόνο τής ζωής μας «εν ειρήνη καί μετανοία».
Τό πρώτο κήρυγμα τού Κυρίου είναι κήρυγμα μετανοίας. Καί προϋπόθεση μετοχής τού ανθρώπου στήν Βασιλεία τού Θεού, πού είναι καί τό θεανθρώπινο Σώμα Του, η Εκκλησία, είναι η μετάνοια. Τήν παραμονή όμως μέσα σ’αυτήν δέν εξασφαλίζει η ατομική αξιομισθία, η αντικειμενικά αναγνωρισμένη αρετή, αλλά η μετάνοια, η καινούργια στάση τής εμπιστοσύνης καί τής ανάθεσης ολόκληρης τής ζωής τού πιστού -τής αποτυχημένης καί άστοχης χρήσης τής ελευθερίας του -στόν Χριστό μέσα στήν Εκκλησία.
Στήν αγία Γραφή καί τήν Πατερική παράδοση η μετάνοια αναφέρεται ως η σταθερότερη εγγύηση γιά ανόρθωση από τήν πτώση καί κάθαρση από τά πάθη, όπως καί ως αφετηρία ασφαλής στήν πορεία τού ανθρώπου πρός τήν θέωση.
Η πορεία τής επίγειας ζωής τού ανθρώπου είναι περίοδος μετανοίας « Η πολυετής ζωή τού Αδάμ, λέγει ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, μετά τήν πτώση, αλλά καί ο χρόνος “όν έκαστος διαβιούμεν” αποτελεί στάδιο μετανοίας παραχωρούμενο από τόν Θεό, πού έδωσε αυτήν πρόσκαιρη ζωή «τόπον μετανοίας παρεχόμενος».
Γιατί άν δέν υπήρχε ως δυνατότητα η μετάνοια, αμέσως μετά τήν πτώση του ο άνθρωπος θά εστερείτο καί αυτή τήν παρούσα ζωή, μιά πού δέν θά υπήρχε πιά ιδιαίτερο όφελος από αυτή.
Η μετάνοια είναι αρχή καί διαρκής τρόπος ζωής τού πιστού. Γι’ αυτό καί δίδεται ως υπόσχεση πρίν από τό Βάπτισμα, βιώνεται τήν ώρα τού Βαπτίσματος καί υπάρχει ως ανάγκη αλλά καί ως ευλογία καί χαρά τού Θεού γιά τήν μετά τό Βάπτισμα ζωή τού πιστού.
Η Εκκλησία δέν βλέπει τήν μετάνοια ως τυπική καί μηχανική αλλαγή, αφού τήν θεωρεί ως οντολογική ανακαίνιση τής ανθρώπινης φύσεως.
Γι’ αυτόν ακριβώς τόν λόγο τό γεγονός τής μετάνοιας δέν είναι δυνατόν νά αντικειμενοποιείται στίς διαστάσεις μιάς απρόσωπης συνταγής ή τακτικής, αλλά παραμένει πάντοτε ενδεχόμενο προσωπικής ανακαλύψεως.
Αλλά αφού η μετάνοια είναι αρχή καί τέλος τής κατά Χριστόν πολιτείας, καί αφού είναι σκοπός αυτής τής ζωής, είναι επόμενο όλα νά θεωρούνται από αυτήν καί νά παίρνουν αξία ή απαξία σέ σχέση μέ αυτήν. Καί αυτή ακόμη «η πίστις ωφελεί, εάν κατά συνείδησιν πολιτεύεται τις καί ανακαθαίρει εαυτόν δι’ εξομολογήσεως καί μετανοίας».
Ένα βασικό στάδιο πού προηγείται από τήν μετάνοια είναι η επίγνωση καί η συναίσθηση τών αμαρτημάτων, «ήτις μεγάλη εστί πρός ιλασμόν αφορμή». Ο άνθρωπος, γιά νά έλθει σέ μετάνοια, φθάνει προηγουμένως σέ επίγνωση τών «οικείων πλημμελημάτων» καί μεταμελείται μπροστά στόν Θεό, στόν Οποίο καταφεύγει μέ συντετριμμένη καρδία. Καί όταν, μέ τήν επίγνωση καί τήν συναίσθηση τής αμαρτωλότητας, ελκύσει επάνω του τό έλεος τού Θεού, λαμβάνει «τελείαν τήν άφεσιν» μέ τήν αυτομεμψία καί τήν ιερά εξομολόγηση.
Η μετάνοια, ως νέα κατάσταση στήν ζωή τού ανθρώπου, συνοδεύεται από ορισμένες συνέπειες, πού η βιβλική καί πατερική γλώσσα τίς ονομάζει καρπούς μετανοίας. Ως πρώτος καρπός μετανοίας προβάλλεται η εξομολόγηση, αφού μέ αυτήν κερδίζεται η θεραπεία καί η κάθαρση τής ψυχής τού πιστού καί εγκαινιάζεται η καινούργια ζωή του.
Η εξομολόγηση δέν είναι, όμως, ο μόνος καρπός τής μετανοίας. Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, καλώντας μέ τό κήρυγμά του τούς ανθρώπους σέ μετάνοια, τούς παρακινούσε σέ ελεημοσύνη, δικαιοσύνη, μετριοφροσύνη, αγάπη καί αλήθεια, πού είναι γνωρίσματα τής ανακαινιστικής δυνάμεως τής μετανοίας.
Ο άνθρωπος πού ζεί αληθινά τήν μετάνοια, δέν ξαναγυρίζει στίς πρώτες του αμαρτίες, λέγει ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ούτε προσκολλάται σέ πρόσωπα καί πράγματα τής φθοράς, αλλά καταφρονεί τά παρόντα, προσβλέπει στά μέλλοντα, αγωνίζεται κατά τών παθών, επιδιώκει τίς αρετές, αγρυπνεί στήν προσευχή, απέχει από τά άδικα κέρδη, είναι επιεικής σέ όσους πταίουν καί έτοιμος νά βοηθήση μέ λόγους, μέ έργα καί μέ θυσίες ακόμη, αυτούς πού έχουν τήν ανάγκη του. Καί όταν προτρέπει τούς Χριστιανούς νά αποκτήσουν τά έργα τής μετανοίας, υπογραμμίζει κυρίως τό ταπεινό φρόνημα, τήν κατάνυξη καί τό πνευματικό πένθος.
Η πορεία τής ανορθώσεως από τήν πτώση μέ τήν μετάνοια, τής απομακρύνσεως από τήν δουλεία τών παθών καί τής ασκήσεως γιά εργασία τών θείων εντολών είναι η πορεία τών αξίων καί θεωμένων υπάρξεων.
Εάν ο κάθε ένας από εμάς δέν μπορεί νά φθάσει τούς αγίους στά μεγάλα καί θαυμαστά πού χαρακτηρίζουν τήν ζωή τους, μπορεί όμως καί πρέπει νά τούς ομοιάσει καί νά τούς ακολουθήσει στήν πορεία τής ζωής τους πρός τήν μετάνοια, πού έχει θέση καί σκοπό στήν δική μας ζωή όσο τουλάχιστον καί στήν δική τους.
Καί αυτό, γιατί καθημερινά «πολλά πταίομεν έκαστος» καί μοναδική ελπίδα σωτηρίας γιά όλους μας παραμένει η ανάνηψη καί η βίωση τής «διηνεκούς μετανοίας».
Κατ’ αυτήν τήν περίοδο, άς διατηρούμε στήν μνήμη τής καρδί-ας μας ότι η μετάνοιά μας δέν θά είναι ειλικρινής, εάν δέν συγχωρή-σουμε τούς αδελφούς μας.
Ο Απόστολος Παύλος προτείνει μιά υπερβατική λύση: «Κατανοώμεν αλλήλους εις παροξυσμόν αγάπης». Μόνο μέσα από τήν αγάπη μπορούμε νά κατανοήσουμε καί νά συγχωρήσουμε τούς άλλους, ώστε κι εκείνοι νά μάς κατανοήσουν καί μάς συγχωρέσουν. Μόνο έτσι μπορούμε νά αντέξουμε τίς αδικίες καί τίς αντιξοότητες, ώστε η πίκρα πού τίς συνοδεύει νά μή μάς απομονώσει απελπιστικά.
Άς προσπαθήσουμε νά διατηρήσωμε κατά τήν διάρκεια τού πνευματικού μας αγώνος «τό πράο καί ήσυχο, τό ήμερο ήθος, τό ειρηνικ,ό τό άπλαστο καί απλο, τό απαθές καί αφιλάργυρο, τό εύσπλαγχνο καί ελεημονικό, τό ευμετάδοτο καί συμπαθές, τό φιλάδελφο καί φιλόξενο, τό φιλόπτωχο καί καλόλογο, τό φιλαληθές καί ενοποιό, τό γλυκομίλητο καί χαμηλόφωνο», γιά νά μάς ευλογήση ο Θεός.
Άς έχουμε λοιπόν στήν σκέψη μας ότι τίς παραμονές τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής μιά σοφή προειδοποίηση λέγει: «ο διάβολος δέν τρώει, δέν πίνει, καί αυτός ο τυπικά πιό μεγάλος ασκητής δέν είναι γι’ αυτό λιγότερο διάβολος…».
Άς κατευθύνουμε πάντα τά δευτερεύοντα – νηστεία, αγρυπνία, αναχώρηση -στόν κύριο στόχο: τήν μετάνοια καί τήν καθαρότητα τής καρδίας μέ τήν αγάπη, κατά τόν λόγο καί τήν πράξη τών Πατέρων τής Εκκλησίας μας.
