Αγιος Σάββας ο εν Καλύμνω– του Αρχιμ. Ιακώβου Κανάκη
Είναι κάποια πράγματα που γίνονται στην ζωή μας που έχουν μια ιδιαίτερη αξία, γιατί αποδεικνύουν ότι έχουν λόγο για να γίνουν και δεν είναι τυχαία. Αυτό συνέβη με τον άγιο Σάββα τον «εν Καλύμνῳ». Πριν χρόνια διάβασα τον βίο του, μού έκανε ιδιαίτερη εντύπωση, και θέλησα να μοιραστώ το ενδιαφέρον αυτό συναξάριό του με τα παιδιά της Σύναξης των νέων μας, και τώρα με όλους εσάς.
Θα σας αναφέρω αρχικά μερικά βιογραφικά στοιχεία για τον άγιο. Με αυτόν τον τρόπο θα ξεκινήσω, να παρουσιάσω την αγιασμένη του μορφή, ενώ στην συνέχεια θα εστιάσουμε σε μερικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του βίου του, της πνευματικότητάς του.
Ο Όσιος Σάββας λεγόταν Βασίλειος και γεννήθηκε το 1862 στην Ηρακλείτσα της Ανατολικής Θράκης. Οι γονείς του, Κωνσταντίνος και Σμαραγδή, ήταν πτωχοί και άσημοι, αλλά πιστοί. Έτσι, ο Βασίλειος μεγάλωσε έχοντας βαθιά πίστη και μεγάλη ευσέβεια. Από μικρή ηλικία ήθελε να μιμηθεί την άσκηση των αγίων, γεγονός που φανέρωνε την ειδική κλήση που είχε. Μόλις σε ηλικία δώδεκα ετών, ο νεαρός Βασίλειος άφησε την δουλειά που τού δημιούργησε ο πατέρας του για να εργαστεί. Δεν του άρεσε γιατί η ψυχή του ποθούσε κάτι άλλο, μια άλλη, διαφορετική ζωή. Η αγάπη του για τον Χριστό μεγάλωνε και ενώ μόλις βρισκόταν στην εφηβική του ηλικία είχε κατασταλάξει ότι ποθούσε την μοναχική πολιτεία.
Ο άγιος επισκέφτηκε ευλογημένα περιβόλια στο διάβα της ζωής του και συνέλεξε διάφορα άνθη. Έτσι, έγινε και ο ίδιος ένα «μυρίπνοο άνθος». Έγινε εύοσμος από την επίγεια ζωή του ακόμα. Επισκέφτηκε, λοιπόν, τα Ιεροσόλυμα, την καρδιά της Ορθοδοξίας, το Άγιο Όρος, το κατεξοχήν περιβόλι της Παναγίας, την Πάτμο, το νησί της Αποκαλύψεως και την Αίγινα, τον αγιασμένο αυτό τόπο. Και από τα τέσσερα αυτά περιβόλια κορφολόγησε και «έχτισε» μέσα του μια νέα καρδιά. ( Ψλ.50,12)
Κατευθύνθηκε, σύμφωνα με το συναξάριό του, αρχικά, στο Άγιον Όρος, στην Ιερά Σκήτη της Αγίας Άννης, όπου για δώδεκα χρόνια ζει και μαθητεύεται στην μοναχική ζωή, με συνεχή προσευχή και αυστηρή άσκηση. Έντονη ήταν και μια άλλη επιθυμία του, να επισκεφθεί τους Αγίους Τόπους, την οποία πραγματοποιεί, αφού πρώτα διέρχεται από την γενέτειρά του. Δέος ένιωσε όταν αντίκρισε τον Πανάγιο Τάφο! Στην Αγία Γη, αποφασίζει και εισέρχεται στην Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου Χοζεβά, όπου μετά από τριετή δοκιμασία, διάγοντας ενάρετο βίο, κείρεται μοναχός (1890), ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα, αποστέλλεται από τον ηγούμενο της μονής Καλλίνικο, στην Σκήτη της Αγίας Άννης, να μάθει την τέχνη της αγιογραφίας κοντά στον αρχιμανδρίτη Άνθιμο. Το 1902 μ.Χ. χειροτονείται διάκονος και το επόμενο έτος πρεσβύτερος. Μέχρι το έτος 1906 μ.Χ. είναι ο εφημέριος της Θεολογικής Σχολής του Τιμίου Σταυρού. Εκεί θα γνωρίσει μια σπουδαία εκκλησιαστική μορφή, τον τότε αρχιμανδρίτη Χρυσόστομο Παπαδόπουλο, τον μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και καθηγητή του Πανεπιστημίου, ο οποίος εκτιμούσε βαθύτατα τον Άγιο Σάββα. Λίγο αργότερα, το 1907 μ.Χ. επανέρχεται στη μονή Χοζεβά, όπου ασκείται ακόμα πιο αυστηρά, με τέλεια υπακοή, άκρα ταπεινότητα, χαμαικοιτία και στέρηση παντός υλικού αγαθού, εκπληρώνοντας το πατερικό λόγιο: «o ακτήμων μοναχός, υψιπέτης αετός».
Το έτος 1916 μ.Χ. επιστρέφει στην Ελλάδα. Πηγαίνει στην Πάτμο, στο ιερό νησί της Αποκαλύψεως, όπου διαμένει για δύο χρόνια. Στο ιερό Σπήλαιο έζησε μοναδικές πνευματικές και λειτουργικές αναβάσεις και εμπειρίες. Μετά την διακονία του στην Πάτμο έρχεται στην Αθήνα. Εκεί, θα μάθει ότι τον αναζητά ο άγιος Νεκτάριος, γι’ αυτό και ταξιδεύει στην Αίγινα για να τον συναντήσει. Στην Αίγινα διακονεί με αυταπάρνηση και αφοσίωση τον Άγιο μέχρι την ημέρα της κοιμήσεώς του. Η συγκαταβίωση του Αγίου Σάββα με τον Άγιο Νεκτάριο, τον μητροπολίτη Πενταπόλεως, τόν βοήθησε να ανέλθει γοργά, αλλά σταθερά τις βαθμίδες της πνευματικότητος. Η έννοια της ταπείνωσης και της απλότητας «σαρκώνονταν» στο πρόσωπο του αγίου Νεκταρίου και αυτό τον επηρέασε βαθύτατα. Δεν έζησε μαζί του ένα θαύμα, αλλά όλη η συνύπαρξή τους ήταν ένα μεγάλο θαύμα. Χαρακτηριστική στιγμή του βίου του είναι η συνομιλία με τον Άγιο επί τρεις συνεχείς ημέρες, τις οποίες άκουγαν οι μοναχές της μονής στην Αίγινα. «Άκουγαν συνομιλίες από τον τάφο του Αγίου, όταν δε πλησίασαν, είδαν εκεί τον Όσιο Σάββα να συνομιλεί με τον Άγιο Νεκτάριο». Παράλληλο περιστατικό, ως προς την σχέση των δύο αυτών πνευματικών προσωπικοτήτων, είναι η επικοινωνία που ανέπτυξαν μεταξύ τους κατά την περίοδο σαράντα ημερών, μετά την κοίμηση του αγίου Νεκταρίου, όπου ο άγιος Σάββας έμεινε αυτοβούλως, έγκλειστος στο κελί του. Κατά την τεσσαρακοστή ημέρα βγήκε και κρατούσε μια εικόνα του Αγίου Νεκταρίου, την οποία έδωσε στην ηγουμένη για να την τοποθετήσει σε προσκυνητάρι. Η ηγουμένη με απορία είπε ότι δεν μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο, αφού ο άγιος δεν είχε αναγνωρισθεί ακόμα επίσημα από την Εκκλησία και ίσως αυτή η ενέργεια θα μπορούσε να θέσει την μονή σε περιπέτειες. Τότε, ο άγιος Σάββας, της είπε με τρόπο επιτακτικό ότι όφειλε να κάνει υπακοή και ότι δεν θα έπρεπε να περιεργάζεται τις βουλές του Θεού. Ήταν βέβαιος περί της αγιότητας του Αγίου Νεκταρίου.
Ήρθε όμως η στιγμή που και από την Αίγινα ο άγιος θα αναχωρούσε. Σαν αποδημητικό πουλί και πάλι, θα ανοίξει τα φτερά του για αλλού. Δεν μπορούσε να μείνει πλέον εκεί, διότι προσέρχονταν πολλοί άνθρωποι και δεν μπορούσε να ζήσει την ποθητή ησυχαστική ζωή που επιθυμούσε. Ο νέος τόπος που τώρα η χάρη του Θεού θα τον οδηγούσε, με ενδιάμεσο σταθμό την Αθήνα, είναι η Κάλυμνος. Μετά από επισκέψεις στις μονές και τα ησυχαστήρια του νησιού αυτού, καταλήγει στην μονή των Αγίων Πάντων. Στον τόπο αυτό ξεκινά μια έντονη πνευματική ζωή και δραστηριότητα. Τα χαρίσματά του αρχίζουν να ξεδιπλώνονται, αλλά και να αυξάνονται. Στο ευλογημένο αυτό νησί, ο καθημερινός του μοναχικός βίος περιλαμβάνει την αγιογραφία και την βυζαντινή μουσική, τις δύο αυτές ιερές τέχνες που γνώριζε, τις οποίες μάλιστα προσπάθησε να μεταδώσει και σε άλλους. Επίσης, την τέλεση των Μυστηρίων του Θεού και κυρίως την Θεία Ευχαριστία, την οποία φαίνεται ότι ιδιαιτέρως απολάμβανε. Οι διηγήσεις περιγράφουν ότι συχνά συλλειτουργούσε με αγίους και αγγέλους. Αλλά και το μυστήριο της Εξομολόγησης υπηρετούσε με φόβο Θεού και διάκριση περισσή. Ήταν επιεικής και εύσπλαχνος με τις αμαρτίες των άλλων, δεν ανεχόταν όμως την βλασφημία και την κατάκριση. Συχνά δάκρυζε και με πόθο παρακαλούσε για την μετάνοια των πνευματικών του παιδιών. Δίδασκε δια του στόματος, αλλά κυρίως δια του παραδείγματός του. Αγαπούσε «σταυροειδώς», δηλαδή και τον Θεό και τους ανθρώπους. Βοήθησε χήρες και ορφανά και συμπαραστάθηκε σε όποιον βρέθηκε σε ανάγκη. Η αγάπη του ήταν ειλικρινής και πηγαία. Ήταν δε αφιλοχρήματος. Ουδέποτε κρατούσε χρήματα. Από την αγιογραφία και τα Μυστήρια ό, τι τού έδιναν τα έδινε στους πτωχούς και τους αναξιοπαθούντες.
Ο άγιος αξιώθηκε της ευωδίας του σώματός του εν ζωή, καθώς η ίδια ευωδία θα εξέλθει από το μνήμα του, μετά την εκταφή του, και θα πλημμυρίσει όλο το νησί. Πιο συγκεκριμένα, περί το τέλος της ζωής του βρίσκεται σε άκρα περισυλλογή και ιερή κατάνυξη. Επί τρεις ημέρες δεν δέχθηκε κανέναν. Βρισκόταν πλέον στο στάδιο της ιερής μεταστάσεώς του. Συμβούλευσε τα πνευματικά του παιδιά και πρόσμενε την συνάντησή του με τον Θεό. Όταν ο επιθανάτιος ρόγχος τον κατέλαβε, έλαβε άνωθεν δύναμη, ένωσε τα χέρια του και χειροκρότησε ευλαβικά, ψιθυρίζοντας το όνομα τού Κυρίου λέγοντας: «Ο Κύριος, ο Κύριος, ο Κύριος». Ήταν 7 Απριλίου του έτους 1948.
Μετά από δέκα έτη από την κοίμηση τού Αγίου Σάββα, έγινε η ανακομιδή των αγίων λειψάνων του, στις 7 Απριλίου 1957, από τον Μητροπολίτη Λέρου, Καλύμνου και Αστυπάλαιας κυρό Ισίδωρο, παρουσία πλήθους λαού. Αυτό που πραγματικά φανέρωσε την παρρησία τού Αγίου ενώπιον τού Θεού ήταν η μυροβλυσία εκ του τάφου του, στην οποία ήδη αναφερθήκαμε. Ήταν ένα πυκνό νέφος θείας ευωδίας που κάλυψε ολόκληρη την περιοχή και το νέο αυτό θεϊκό σημείο έκανε τον γύρο του νησιού. Για φανταστείτε το, ένα ολόκληρο νησί να αισθανθεί την ευωδία του λειψάνου του χιλιόμετρα μακριά, και κάνετέ το εικόνα… μετά την εμπειρία αυτή… όλοι να τρέχουν προς το μοναστήρι για να τον δουν, να τον προσκυνήσουν και να προσευχηθούν ενώπιον του. Το μεγάλο γεγονός ήταν ήδη αληθινό! Ένας συμπατριώτης τους βρισκόταν στην χορεία των αγίων! Όλη η Κάλυμνος, τού προσέφερε «καλόν ύμνον», όλοι οι κάτοικοι συνέρευσαν «μεθυσμένοι» από «το κρασί της Πεντηκοστής», από το γλυκό ποτό της αγιότητας, «ἐν χαρά ἀγαλιάσσεως». Με ενθουσιασμό ιερό έφθαναν, για να λάβουν την χάρη που ανέδιδε το άγιο λείψανό του. Δεν τους κάλεσε κανείς, τούς κάλεσε ο Θεός για να τους δείξει πώς στεφανώνει τον πραγματικό άνθρωπό του, τον «άνθρωπο του Θεού».
Το ιερό λείψανο του οσίου μεταφέρθηκε σε λάρνακα, στο παρεκκλήσι του Αγίου Σάββα του Ηγιασμένου και η επίσημη αγιοκατάταξη έγινε διά της Πατριαρχικής Συνοδικής Πράξεως της 19ης Φεβρουαρίου 1992.
Καταλαβαίνουμε όλοι από όσα είπαμε μέσα από την σύντομη αναφορά του βίου του, ποιός «μένει» εις τον αιώνα, ποιός γίνεται αιώνιος. Κατανοούμε πως και γιατί αξίζει να ζούμε, να προσπαθούμε και να αγωνιζόμαστε.
ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥ
Αφού με συντομία είδαμε την ζωή του Αγίου Σάββα, θα εστιάσουμε τώρα, σαν δεύτερο μέρος της αναφορά μας σε αυτόν, σε μερικά χαρακτηριστικά στοιχεία του βίου του.
Σε κάθε άγιο πρέπει να βλέπει, να εντοπίζει κανείς το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του βίου του, γιατί όλοι οι Άγιοι έχουν βέβαια κοινά χαρακτηριστικά, αλλά έχουν και κάποια άλλα, μοναδικά, που τους διακρίνουν.
Για τον άγιο Σάββα χαρακτηριστική είναι η αφιέρωσή του, που έγινε από την παιδική του ηλικία. Ήδη, όπως αναφέρθηκε, από την ηλικία των 12 ετών αναχώρησε από το σπίτι του και από την πατρίδα του, για να ζήσει «το κάτι άλλο», «το διαφορετικό». Έχουμε διαβάσει για την αφιέρωση κάποιου ανθρώπου από τα νεανικά του χρόνια, αλλά η ηλικία των 12 ετών δεν είναι κάτι που βλέπουμε συχνά ακόμα και στα συναξάρια. Αυτό, τον κατατάσσει στην χορεία εκείνη των αγίων, των εκλεκτών του Θεού, που «εκ κοιλίας μητρός» σχεδόν ήταν διαλεγμένοι για μια υψηλή αποστολή. Δεν εισακούει ούτε καν την φωνή της μητέρας του, που τον εκλιπαρούσε ότι θα πέθαινε αν αναχωρούσε από το σπίτι τους. Φαίνεται, λοιπόν, η θεϊκή εσωτερική ΚΛΙΣΗ του, αλλά και η άλλη ΚΛΗΣΗ τού Θεού προς αυτόν. Η περίπτωσή του είναι από αυτές που απαντούν στο Γεροντικό. Ονομάζονται «παιδαριογέροντες», δηλαδή νέοι στην ηλικία, αλλά γέροντες στη σοφία και την αρετή.
Ένα ακόμα χαρακτηριστικό του βίου του είναι ότι έζησε σχετικά πρόσφατα και τον νιώθουμε πολύ κοντά μας. Ο θεόπνευστος λόγος του είναι ακόμα νωπός. Η βιωτή και το παράδειγμα του Αγίου Σάββα, όπως και των άλλων νεοφανών οσίων, δηλώνει ότι το Ευαγγέλιο μπορεί να υπάρχει και σήμερα στην ζωή των ανθρώπων. Να τους αναγεννά, να τους αναζωογονεί, να τους αγιάζει. Πολλοί άνθρωποι, στις προφάσεις που χρησιμοποιούν για να μην εφαρμόζουν όσα η Πίστη μας διδάσκει, αναφέρουν αυτό ακριβώς ότι αυτά ήταν για το παρελθόν και δεν μπορούν να εφαρμοστούν στις σύγχρονες κοινωνίες. Η παρουσία νέων αγίων, όπως του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νεκταρίου, όπως ακόμα περισσότερο των οσίων Παϊσίου, Πορφυρίου και Ιακώβου, δηλώνει το αντίθετο.
Η χρονική περίοδος που έζησε κοντά στον άγιο Νεκτάριο είναι το τρίτο χαρακτηριστικό του βίου του. Η μαθητεία του δίπλα σε έναν τόσο μεγάλο άγιο, δεν είναι τόσο συνηθισμένη. Έμαθε, πράγματι, κοντά του τα μυστικά της πνευματικής ζωής. Έμαθε τις αρετές και την καλλιέργειά τους, όπως και να αναγνωρίζει τα πάθη και την θεραπεία τους. Αυτό έχει συμβεί πολλές φορές στους βίους των αγίων, όμως, στην προκειμένη περίπτωση, ο Άγιος Σάββας ήταν ιδιαιτέρως «δεκτικός» σε αυτήν την ιερή διαδικασία. Ποθούσε, διψούσε να μάθει και ο Θεός, δια του Αγίου Νεκταρίου, τον μάθαινε και παράλληλα τον προετοίμαζε για τα μεγαλύτερα και σπουδαιότερα που τον περίμεναν. Τον προετοίμαζε για την αγιότητα! Όντως, δεν είναι εύκολο να ζεις κοντά σε έναν άγιο, θέλει κόπο και πόνο. Θέλει διάκριση και συνεχή προσπάθεια, τα οποία ο άγιος Σάββας είχε. Έκανε δε θυσιαστική υπακοή με μεγάλη προθυμία. Αυτό, λοιπόν, είναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό του, η απόλυτη υπακοή, η τέλεια αυταπάρνηση του με την ευλογία να μαθητεύσει σε αυτά κοντά σε έναν εμπειρικό θεολόγο, κοντά σε έναν άγιο άνθρωπο.
Άλλο χαρακτηριστικό του βίου του είναι η φιλανθρωπία του, που δεν αφορά μόνο στην προσφορά υλικών αγαθών, αλλά στην αυτοπροσφορά του και αυτοθυσία του για τον άλλον. Χαρακτηριστικό, λοιπόν και αυτό του βίου του, να είναι δηλαδή ελεήμων αν και πάμπτωχος. Να καίγεται σαν αναμμένη λαμπάδα, όχι μόνο στα πόδια του Χριστού, που αγάπησε υπερβαλλόντως, αλλά και ενώπιον κάθε ψυχής, που τον πλησίαζε και του εμπιστευόταν την ύπαρξή της. Όμως, η τέλεια εμπιστοσύνη του στον Θεό, φαινόταν και στα υλικά αγαθά, στον καθημερινό του βίο. Όταν για την ανοικοδόμηση της μονής του στην Κάλυμνο χρησιμοποιούσε εργάτες, για την αποπληρωμή τους, εφάρμοζε τον εξής τρόπο. Αφού τελείωναν την εργασία τους οι εργάτες, τούς έλεγε να πάνε στο συρτάρι που είχε τα χρήματα και εκεί να πάρει ο καθένας το ποσό, που πίστευε ότι τού αναλογούσε. Το θαυμαστό είναι ότι αυτό το συρτάρι δεν άδειασε ποτέ!
Ο άγιος είχε μυστική, ησυχαστική ζωή, γευόταν την προσευχή, ως ένωση Θεού και ανθρώπου. Κυρίως δε, γευόταν την Θεία Λειτουργία. Ήταν θερμός λειτουργός των Μυστηρίων του Θεού. Ζούσε την κάθε λειτουργία ως ένωση με τον Θεό. Μετά την κοίμηση του Αγίου Νεκταρίου, κλείστηκε στο κελί του για σαράντα μέρες. Τί θείες εμπειρίες θα είχε στο διάστημα αυτό; Εκείνος μπορεί να καταλάβει την αναφορά της Κλίμακος του Ιωάννη ότι προσευχή καλείται η συνουσία μετά του Θεού. Αυτό είναι ένα ακόμα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του, ότι ήταν ευλαβέστατος κληρικός, άριστος λειτουργός του Υψίστου που ζούσε την προσευχή, ζούσε κάθε Θεία Λειτουργία σαν να ήταν η πρώτη ή η τελευταία της ζωής του.
Στο τέλος της ζωής του ο άγιος ταλαιπωρήθηκε από διάφορες επίπονες ασθένειες, που οφείλονταν και στην σκληρή άσκησή του. «Εκμεταλλεύτηκε» όμως την δοκιμασία με καρτερία και ο Θεός του χάρισε την ευωδία του σώματός του. Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος που τις αντιμετώπισε. Έλεγε: «Αυτό, παιδί μου, θα μας σώσει, τίποτε άλλο δεν κάναμε. Αυτό είναι το καλό που θα μας πάει στον Παράδεισο. Ο Θεός είναι μεγάλος». Αυτός ο λόγος του, η στάση ζωής του, αποδεικνύει γιατί ο Θεός φανέρωσε την αγιότητα του με την τόση μυροβλισία.
Με μια ευχή να τελειώναμε τον σημερινό μας λόγο. Η ευωδία του Αγίου να λειτουργήσει προτρεπτικά προς την αγιότητα από όλους μας. Να μας ζεστάνει ο Θεός την αγάπη μας για Εκείνον με τις πρεσβείες του Αγίου. Να πρεσβεύει για να κατανοούμε ότι το μεγαλύτερο σε αυτήν την ζωή, το υψηλότερο που μπορούμε να κάνουμε, είναι να βρούμε τον Θεό και να ενωθούμε μαζί Του.
Τα όσα είπαμε στην σημερινή συνάντησή μας περί του Αγίου Σάββα, μας θέτουν προ του ίδιου μας του εαυτού. Της όποιας πνευματικότητας του καθενός μας. Ο καθένας μπορεί να «αναμετρηθεί» με όσα άκουσε με τον Άγιο, όχι θεωρητικά, αλλά στην καθημερινότητά του. Να σκεφθεί πόσο τον επηρεάζει η ζωή ενός αγίου, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Η εποχή των αγίων δεν τελείωσε, όπως κάποιοι διατείνονται. Η αγιότητα είναι ο κύριος στόχος για κάθε χριστιανό. Και σήμερα ζουν πολλοί άγιοι ανάμεσά μας. Η Εκκλησία έχει το Άγιο Πνεύμα και έτσι πάντοτε θα έχουμε Αγίους. Μέσα στην Εκκλησία βρίσκεται αυτός ο δρόμος, στον οποίο ζεις τα παρόντα, αλλά ζεις και τα έσχατα.
