Γόρτυνος Ιερεμίας: Σήμερα οι εχθροί της πίστης αντί για μαχαίρι κρατούν πένα

Κυριακάτικο κήρυγμα 

1. Μελετώντες τους αγίους Πατέρες, αδελφοί μου χριστιανοί, με το σημερινό μας κήρυγμα μπαίνουμε στον 4ο αι. Ο αιώνας αυτός έχει να μάς παρουσιάσει πολλά ωραία και περίεργα και πολύ διδακτικά. Αυτό θα ήθελα να σας πω στο σημερινό μου κήρυγμα πριν ακόμη αρχίσουμε να εξετάζουμε χωριστά ένα-ένα τους Πατέρες του αιώνος αυτού. Θέλω δηλαδή να σας πω μερικά γενικά χαρακτηριστικά της περιόδου αυτής, που είναι μιά χρυσή περίοδος της Πατρολογίας μας.

2. Ο ρωμαϊκός κόσμος της εποχής αυτής, αγαπητοί μου, που ήταν ειδωλολατρικός, έβλεπε με πολύ κακό και ζηλόφθονο μάτι την δύναμη που είχε αποκτήσει η Εκκλησία του Χριστού, ενώ αυτός κατέρρεε συνεχώς και τώρα ήταν στα τελευταία του. 
Ήθελε όμως να ανασηκωθεί από την πτώση του και να ξαναπάρει την πρώτη του δύναμη. Γι᾽ αυτό και έκανε μιά νέα προσπάθεια να τα βάλει με την Εκκλησία. Έτσι ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Διοκλητιανός κήρυξε ένα φοβερό διωγμό εναντίον των χριστιανών. Έτσι άρχισε ο 4ος αι. Άρχισε με διωγμό κατά της Εκκλησίας του Χριστού. Απέτυχε όμως ο Διοκλητιανός στο σχέδιό του και στον σκοπό του, γιατί είδε από τα πράγματα ότι οι χριστιανοί είναι σταθεροί στην πίστη τους. Και όσο χυνόταν το αίμα των χριστιανών, τόσο πιο πολύ αυξανόταν ο χριστιανισμός. Και μάλιστα έβλεπε ότι πολλοί-πολλοί δικοί του ειδωλολάτρες γίνονταν χριστιανοί. Το ρωμαϊκό ειδωλολατρικό κράτος τώρα κατάλαβε πια ότι, αν συνεχίσει να διώκει τους χριστιανούς, θα χάσει εντελώς την υπόστασή του, θα αυτοκτονήσει. Γι᾽ αυτό αναγκάστηκε, χωρίς να το θέλει, να δείξει μια επιείκεια προς αυτούς. Αυτήν δε την επιείκεια, όταν ήρθε αργότερα στα πράγματα ο Μέγας Κωνσταντίνος και έγινε μονοκράτορας, την έκανε προστασία προς τους χριστιανούς. Γιατί από θαυμαστό όραμα που είδε πείστηκε  για την θεία προέλευση του χριστιανισμού και γι᾽ αυτό έγινε και ο ίδιος χριστιανός. Ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας!

3. Τώρα, αγαπητοί μου χριστιανοί, η Εκκλησία είναι πιά ελεύθερη. Τώρα κτίζονται μεγάλοι και μεγαλοπρεπείς Ναοί. Πάνε πια οι κατακόμβες, που, κάτω από την γη κρυφά την νύχτα, τελούσαν την θεία Λειτουργία. Τώρα χτυπάνε δυνατά οι καμπάνες και άφοβα οι χριστιανοί διαλαλούν ότι είναι χριστιανοί, χωρίς να φοβούνται το σπαθί του Καίσαρα. Ελεύθερη τώρα είναι, ξαναλέγω, η Εκκλησία του Χριστού. Έχω όμως, χριστιανοί μου, να σας πω με λύπη ότι αυτή η νέα κατάσταση της ελευθερίας στην Ἐκκλησία εγκυμονεί κινδύνους, που φάνηκαν αργότερα. Αυτό το αγκάλιασμα του κράτους με την Εκκλησία μη νομίσετε ότι ήταν καλό γι᾽ αυτήν. Λένε για τον πίθηκο ότι σφιχταγκαλιάζει τα παιδιά του και με το σφιχταγκάλιασμα αυτό τα πνίγει! Τα πράγματα στην συνέχεια απέδειξαν ότι για την Εκκλησία ήταν καλύτεροι οι χρόνοι των διωγμών, παρά η ελευθερία, την οποία άρχισε να απολαμβάνει από τον 4ο αι. Η Εκκλησία, όταν διώκεται, γίνεται ηρωϊκή και δοξασμένη. Όταν παύει να διώκεται, χάνει κάτι από την δόξα της.

4. Τώρα, τον 4ο αι., ο Ρωμαίος αυτοκράτορας δεν διώκει μεν την Εκκλησία, αλλά μαθημένος από τα προηγούμενα χρόνια, που προστάτευε ή και ταυτιζόταν με την ειδωλολατρική θρησκεία, ήθελε και τώρα να κάνει το ίδιο. Ήθελε δηλαδή να ρυθμίζει αυτός τα εκκλησιαστικά πράγματα και μάλιστα να τα επιβάλει με κύρος νόμου στο κράτος. Αυτό όμως δεν συμβιβαζόταν με το πνεύμα του Ιησού Χριστού και της Εκκλησίας Του. Εκεί όμως που ο εναγκαλισμός της Εκκλησίας από το κράτος εξελίχθηκε σε πραγματικό δράμα ήταν όταν οι αυτοκράτορες ήθελαν να επεμβαίνουν και στα θεολογικά και δογματικά ζητήματα και πράγματα.

Έτσι, ενώ ο αυτοκράτορας άγιος Κωνσταντίνος ήταν Ορθόδοξος και ήταν λοιπόν εναντίον των Αρειανών, οι αμέσως μετά από αυτόν αυτοκράτορες ήταν φίλοι των Αρειανών και θέσπιζαν και δρούσαν υπέρ αυτών των αιρετικών και δίωκαν τους Ορθοδόξους Αρχιερείς. Τόσο πολύ έκανε ζημιά η τακτική αυτή των αυτοκρατόρων, ώστε έκανε τους χριστιανούς να επιθυμήσουν τα πρώτα χρόνια των διωγμών. Και ο ερχομός αργότερα του αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Μεγάλου, που ήταν φιλορθόδοξος, χαιρετίστηκε από τους χριστιανούς σαν απαλλαγή από μιά πολύ κακή εποχή των προηγουμένων αυτοκρατόρων του, όπως ακριβώς έτσι είχε χαιρετιστεί και ο ερχομός του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Γενικά, για να μη σας κουράζω πολύ, αδελφοί χριστιανοί, ο 4ος αι., για τον οποίο μιλάμε, άρχισε, όπως είδαμε, με τον φοβερό διωγμό του Διοκλητιανού εναντίον των χριστιανών, αλλά προχώρησε έπειτα με την προστασία της Εκκλησίας από τον Μέγα Κωνσταντίνο και την ελευθερία των χριστιανών, πράγμα όμως το οποίο έφερε τις παρεμβάσεις των αυτοκρατόρων στην Εκκλησία. Και αν μεν οι αυτοκράτορες ήταν φιλορθόδοξοι, σαν τον Μέγα Κωνσταντίνο, καλώς και πολύ καλώς τα πράγματα. Αν όμως οι παρεμβάσεις γίνονταν από αυτοκράτορες φιλοαιρετικούς, σαν τους διαδόχους του Μεγάλου Κωνσταντίνου, τότε τα πράγματα ήταν δραματικά και θύμιζαν περίοδο διωγμών.

5. Αν στους τρεις πρώτους αιώνες οι εχθροί της πίστης μας είχαν μαχαίρι, τώρα στην εποχή του 4ου αι. οι εχθροί μας κρατούν πέννα και γράφουν και συνθέτουν αιρετικά συγγράμματα για να παραλλάξουν και να θολώσουν την πίστη μας. Αλλά ο Θεός σώζει την Εκκλησία Του και την πίστη των Ορθοδόξων! Η εμφάνιση των αιρετικών και τώρα τον 4ο αι. ανέδειξε μεγάλους Πατέρες, για να διαφυλάξουν ακέραιη την αλήθεια της πίστεως και να την περιφρορήσουν από τους πολεμίους της. Και στην διαδρομή του 4ου αι. θα απολαύσουμε, χριστιανοί μου, πολλούς και μεγάλους Πατέρες, μεγάλους και θαυμαστούς στα υψηλά τους θεολογικά πετάγματα.

Και το άλλο πάλι κακό, που έφερε η ανάμειξη των αυτοκρατόρων στα της Εκκλησίας πράγματα, και αυτό το κακό, έκανε να αναδειχθούν ισχυροί στην πίστη και δυνατοί στο φρόνημα Πατέρες, οι οποίοι αγωνιστές Πατέρες, προτιμούσαν να χάσουν τον θρόνο τους, να υποστούν πολλές ταλαιπωρίες και τέλος να πεθάνουν εξόριστοι, παρά να επιτρέψουν την εισβολή του κράτους στα της Εκκλησίας πράγματα. «Ω Πατέρες, σηκωθείτε και ξανάρθετε σε ᾽μας»!

Τέλος, χριστιανοί μου, θυμάστε που σας είχα πει σε ένα παλαιότερο κήρυγμα, ότι με την ελευθερία που απέκτησε η Εκκλησία μετά τους διωγμούς έφερε κοσμικότητα σ᾽ αυτήν; Και σ᾽ αυτό πάλι αντέδρασαν μερικοί ζηλωτές χριστιανοί, οι οποίοι έφυγαν στα όρη, για να ζήσουν εκεί μία καθαρή πνευματική ζωή, μακρυά από το κοσμικό φρόνημα· έτσι γεννήθηκε ο μοναχισμός, με την σημερινή του μορφή. Στον 4ο αι. θα δούμε και την δόξα του Μοναχισμού μας και την μεγάλη του σημασία για την Εκκλησία μας και προσφορά του σ᾽ αυτήν. Ώστε λοιπόν στην Εκκλησία υπήρχε και υπάρχει πάντοτε το Άγιο Πνεύμα, που εξεγείρει μαχητές για την καταπολέμηση του κακού, για να μένει η Εκκλησία πάντοτε η αγνή νύμφη του Νυμφίου Χριστού. Επαναλαμβάνω: Τον 4ο αι. θα δούμε πολλές θαυμαστές πνευματικές μορφές, οι οποίες, με βάση τους προηγούμενους Πατέρες, ανέπτυξαν υψηλή θεολογία για την αντιμετώπιση των πνευματικών κινδύνων της εποχής τους και την στερέωση των χριστιανών στην πίστη και τον πλουστισμό τους στην θεολογία. Πολύ θα ωφεληθούμε από την σπουδή της. Ας μας βοηθήσει η Παναγία μας σ᾽ αυτό, ΑΜΗΝ.

Με πολλές ευχές,
† Ο Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμίας