του Γιώργου Νταλιάρη
Σε μια εποχή όπου οι προκλήσεις στο σύγχρονο κόσμο είναι συνεχείς και αναζητούν άμεσες κινήσεις, η Εκκλησία της Ελλάδος καλείται να διαδραματίσει ένα πολυδιάστατο ρόλο στην ελληνική κοινωνία.
Στο πέρασμα των ετών, πολύ πριν τη σύσταση του ελληνικού κράτους, όσο και αν ορισμένοι προσπαθούν να πείσουν για το αντίθετο, ο Κλήρος διατήρησε το έθνος ζωντανό μέσα από τις μεγάλες δυσκολίες. Μέσα από αυτό τον αγώνα, φωτισμένοι Ιερείς και γέροντες αποτέλεσαν φάρους για τον ελληνικό γένος.
Αυτή η συνέχεια της Εκκλησίας και τους Κράτους έχει ρυθμιστεί και βασίζεται στον Καταστατικό Χάρτη που έχει υπογραφθεί και ψηφιστεί, αλλά και με τον απαραίτητο σεβασμό. Οι φουρτούνες στις σχέσεις υπήρχαν και υπάρχουν, αλλά ξεπερνούνται στο πλαίσιο του κοινού συμφέροντος για το καλό του Ορθόδοξου λαού μας.
Παράλληλα όμως, η Ελλαδική Εκκλησία καλείται να ανταποκριθεί και στο ρόλο της έναντι των άλλων Ορθόδοξων Εκκλησιών.
Και σήμερα, όπου η Ορθοδοξία είναι στο μεταίχμιο με το ενδεχόμενο ενός σχίσματος να πλανάται, δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν πως η νηφάλια φωνή της Εκκλησίας της Ελλάδος θα μπορούσε να βοηθήσει στην εξομάλυνση των σχέσεων Οικουμενικού Πατριαρχείου και Πατριαρχείου Μόσχας.
Το ΒΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ θέλοντας να μεταφέρει το κλίμα που επικρατεί μέσα στη διοίκηση της Εκκλησίας της Ελλάδος για τα δύο αυτά σημαντικά θέματα, ζήτησε τις απόψεις έμπειρων Ιεραρχών και ενός έγκριτου καθηγητή της νομικής. Μας εξηγούν πως οι σχέσεις με το κράτος είναι θεμελιωμένες συνταγματικά, αλλά βασίζονται επίσης στη συναίνεση και στη συναλληλία, όσο κι αν πάντοτε υπάρχουν αποσταθεροποιητικοί παράγοντες.
Ιεράρχης της Αττικής μιλώντας στο ΒΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ αναφέρθηκε στην επιρροή που δέχεται η Ελλαδική Εκκλησία από εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες. Ορισμένες φορές μάλιστα η επιρροή αυτή αγγίζει το βαθμό της παρέμβασης στο έργο της και προέρχεται είτε από άλλες Εκκλησίες της Ορθοδοξίας είτε από πολιτικά συμφέροντα εσωτερικής ή εξωτερικής κατανάλωσης. «Ευτυχώς που ακόμα δεν μας κατευθύνουν τα παραπάνω αλλά σίγουρα επηρεάζουν», διευκρινίζει.
Η Εκκλησία της Ελλάδος και η διατήρηση της πανορθόδοξης ενότητας
Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος, έχοντας εκπροσωπήσει την Εκκλησία της Ελλάδος σε διεθνή πανορθόδοξα συνέδρια, μιλώντας στο ΒΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ τονίζει πως η παραγωγική και άνευ προκλητικών διαθέσεων στάση της Εκκλησίας της Ελλάδος είναι στοιχεία που της προσδίδουν κύρος ανάμεσα στις Ορθόδοξες Εκκλησίες.
«Η Εκκλησία της Ελλάδος ποτέ δεν επεδίωξε ούτε προκάλεσε διατάραξη των σχέσεών της σε διορθόδοξο και πανορθόδοξο επίπεδο» τονίζει χαρακτηριστικά ο Σεβασμιώτατος που προσθέτει: «Μάλιστα προσπαθεί πάντοτε ώστε να συμβάλλει εποικοδομητικά στη διατήρηση της πανορθόδοξης ενότητας και στην επίλυση των διορθόδοξων προβλημάτων στα πλαίσια των κανονικών αρμοδιοτήτων Της».
Εκκλησία και Κυβέρνηση
Τι συμβαίνει όμως στο κομμάτι των σχέσεων με την Πολιτεία; Είναι δυνατή μια αλλαγή ρόλων, όπως ορισμένοι ζητούν; Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος σημειώνει: «Οι σχέσεις της Εκκλησίας της Ελλάδος και της Πολιτείας είναι συνταγματικά κατοχυρωμένες και νομοθετικά οριοθετημένες ως σχέσεις ‘συναλληλίας’ και στο πλαίσιο των διακριτών ρόλων. Η οποιαδήποτε αλλαγή αυτού του πλαισίου προϋποθέτει διάλογο και την συναίνεση και των δύο θεσμών, ώστε να είναι μία αλλαγή επωφελής και γόνιμη».
«Οι κυβερνήσεις θέλουν το χωρισμό, αλλά δεν προχωράνε»
Η Εκκλησία της Ελλάδος ακολουθεί όσα επιτάσσουν οι Ιεροί Κανόνες και το Σύνταγμα της χώρας, δηλώνει στο ΒΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ο Μητροπολίτης Δωδώνης Χρυσόστομος. Ο Ιεράρχης με τη μακρόχρονη θητεία στην Ιερά Σύνοδο κι έχοντας βιώσει από κοντά αρκετές κρίσεις αισθάνεται σίγουρος για τις ενέργειες της Εκκλησίας αλλά και ελάχιστα ανήσυχος για το μέλλον των σχέσεων με το κράτος.
«Οι σχέσεις αυτές έχουν ρυθμιστεί. Το 1977 συμφωνήθηκε ο Καταστατικός Χάρτης. Πορευόμαστε βάση αυτού, του Συντάγματος και των Κανόνων. Οποιαδήποτε απόφαση δεν μπορεί να ληφθεί μονομερώς, δηλαδή το Κράτος δεν μπορεί να πράξει αυτοβούλως. Θα συνεδριάσει μια κοινή επιτροπή ώστε να ληφθούν οι όποιες αποφάσεις», σημειώνει χαρακτηριστικά ο Σεβασμιώτατος και συνεχίζει: «Τα έχουμε ζήσει αυτά. Κάθε κυβέρνηση που αλλάζει θέλει να αλλάξει τη σχέση με την Εκκλησία. Αυτό συμβαίνει πάντα. Εκκλησία δεν είναι ο Ναός, είναι ο Θεός και οι άνθρωποι που αποτελούν την Εκκλησία. Ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ έλεγε πως η Εκκλησία δεν πολιτεύεται, ούτε δεν αντιπολιτεύεται, αλλά πορεύεται.
Ολες οι κυβερνήσεις προσπάθησαν για το χωρισμός με την Εκκλησία. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ο συγχωρεμένος είχε πει στον Σεραφείμ να προχωρήσουν το θέμα. Και του είπε ‘ναι’ ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος, ωστόσο δεν προχώρησε. Το έχω πει από την εποχή του Χριστόδουλου, να γίνει ο διαχωρισμός».
Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος δεν ανησυχεί για τις σχέσεις εντός του κόλπου της Ορθοδοξίας, σε μια εποχή που οι σχέσεις Φαναρίου-Μόσχας βρίσκονται στο ναδίρ. «Εχουν υπάρξει ρήξεις αλλά μετά από λίγο επανέρχεται η ηρεμία» αναφέρει ο Ιεράρχης που για το αυτόκεφαλο στην Ουκρανία επισημαίνει: «Το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει τη σοφία και τη γνώση για να πράξει με σύνεση ό,τι ωφελεί την Εκκλησία».
«Πρέπει να αντικατασταθεί ο ισχύων Καταστατικός Χάρτης»
Με εμπειρία δεκαετιών στα εκκλησιαστικά θέματα ο καθηγητής του Εκκλησιαστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου, Ιωάννης Κονιδάρης μιλώντας στο ΒΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ τονίζει πως μετά από τέσσερις δεκαετίες η αλλαγή του Καταστατικού Χάρτη θα ήταν χρήσιμη, αλλά τονίζει πως σε μια τέτοια περίπτωση θα έλθουν στο προσκήνιο και άλλα θέματα που ίσως η Εκκλησία της Ελλάδος δεν θα θέλει. Ωστόσο, θεωρεί πως ο διαχωρισμός από το Κράτος δεν είναι κάτι το αναγκαίο.
– Η Εκκλησία της Ελλάδος βαδίζει βάσει του Καταστατικού Χάρτη που έχει υπογραφεί και ψηφιστεί από τη Βουλή. Εχοντας περάσει 40 και πλέον έτη, χρειάζεται επικαιροποίηση ή αλλαγή σε ορισμένα σημεία του;
Εχω επανειλημμένα υποστηρίξει την άποψη ότι ο Ν. 590/1977, ο Κ.Χ.Ε.Ε., πρέπει να αντικατασταθεί από ένα νεώτερο διότι εκφράζει μια άλλη εποχή, για την οποία ήταν ένα καλός Κατ. Χ. Αντ’ αυτού, όπως έχει καταδειχθεί σε πρόσφατες έρευνες*, έχει τροποποιηθεί δεκάδες φορές, καθ’ υπόδειξη της διοικούσας Εκκλησίας της Ελλάδος από τις εκάστοτε κυβερνήσεις για την εξυπηρέτηση ειδικών ζητημάτων.
Η αποφυγή μιας ρηξικέλευθης συνολικής αναθεωρήσεως και εκσυγχρονισμού του Κατ. Χάρτη οφείλεται κατά τη άποψή μου ότι η διοικούσα Εκκλησία θέλει να αποφύγει την αναγκαία σε μια τέτοια περίπτωση ανάμειξη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στο οποίο ως γνωστόν ανήκουν οι Μητροπόλεις των, κακώς ακόμη λεγόμενων, Νέων Χωρών, τις οποίες το Πατριαρχείο, έχει παραχωρήσει επιτροπικώς από το 1928 προς διοίκηση στην Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος.
– Θα ήταν δυνατό να γίνει ο διαχωρισμός Εκκλησίας-Κράτους χωρίς κραδασμούς ή το ισχύον καθεστώς είναι επαρκές;
Δεν υπάρχει λόγος, κατά το παρόν στάδιο, συνταγματικής αναθεωρήσεως των σχέσεων με την κατάργηση του άρθρου 3. Υπάρχουν ηπιότερες λύσεις που έχουν αρμοδίως υποδειχθεί από την επιστήμη. Εκείνο που πρέπει να γίνει, αλλά εκεί αρκούν νομοθετικές παρεμβάσεις είναι να αποσαφηνιστούν οι «διακριτοί ρόλοι», στους οποίους ομνύουν Εκκλησία κα Πολιτεία, αλλά κάθε μία εννοεί διαφορετικά πράγματα…
– Επηρεάζεται η Εκκλησία της Ελλάδος από εξωγενείς παράγοντες, όπως η εκάστοτε κυβέρνηση, ή άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες;
Είναι προφανές και αυτονόητο ότι αυτό συμβαίνει. ΄Όπως άλλωστε σε κάθε Ορθόδοξη Εκκλησία, αφού έχουμε πολλές επιμέρους Ορθόδοξες Εκκλησίες, οι οποίες, οι περισσότερες «εθνικές εκκλησίες», υπάγονται κάθε μία στο νομοθετικό καθεστώς του κράτους, εντός του οποίου δραστηριοποιούνται. Το ίδιο συμβαίνει και με τις διορθόδοξες σχέσεις, οι οποίες αντιμετωπίζουν και αυτές, φυσικω τω λόγω, προβλήματα όπως άλλωστε η επικαιρότητα συνεχώς μας το υπενθυμίζει
____________________
* Βλ. «Θεμελιώδεις διατάξεις σχέσεων Κράτους- Θρησκευμάτων» (2016) και «Εγχειρίδιο Εκκλησιαστικού Δικαίου» (2017)
