H εφημερίδα Corriere della Sera (8/1/2014) δημοσίευσε άρθρο του ιστορικού της Εκκλησίας Alberto Melloni με τίτλο «Το ταξίδι του Φραγκίσκου στην Ιερουσαλήμ για την ενότητα των χριστιανικών Εκκλησιών».
Το άρθρο επικεντρώνεται στην προγραμματισμένη συνάντηση στους Αγίους Τόπους του Πάπα με τον οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο «εκπρόσωπο- όπως τον χαρακτηρίζει- του αρχαιότερου χριστιανικού δόγματος απ΄ όσα είναι παρόντα στην Αγία Πόλη», με την ευκαιρία της συμπλήρωσης πεντηκονταετίας από την εκεί ιστορική συνάντηση του Πάπα Παύλου Στ΄ και του Πατριάρχη Αθηναγόρα.
Ο αρθρογράφος αναφέρει στη συνέχεια τα θεολογικά κι εκκλησιολογικά θέματα που ακόμη χωρίζουν τις δυο Εκκλησίες. Το πρώτο που αναφέρει είναι η διένεξη περί εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος: «Δηλαδή εκείνο το δόγμα περί Αγίου Πνεύματος σύμφωνα με το οποίο εκπορεύεται εκ του Πατρός. Στο Μεσαίωνα στον τύπο αυτό προσετέθη ένα filioque (κι εκ του Υιού) κι αυτή η μορφή επικράτησε στη Δύση».
Στη συνέχεια ο αρθρογράφος αναφέρει το εκκλησιολογικό θέμα: «Όλοι οι χριστιανοί συμφωνούν ότι η Εκκλησία της Ρώμης κατέχει το πρωτείο στην αγάπη. Αλλά για τις δικαιοδοσίες του Πάπα επικρατεί ακόμη διαφωνία που δύσκολα γεφυρώνεται». Επάνω στο θέμα αυτό, συνεχίζει ο αρθρογράφος, «ενδέχεται να επιφυλάσσονται ευχάριστες εκπλήξεις εάν η θεολογική ακρίβεια συνδυαστεί με έναν έξυπνο διάλογο».
Ως προς αυτό, ο Alberto Melloni παραπέμπει στο σημαντικό έργο Primacy in the Church from Vatican I to Vatican II. An Orthodox Perspective του Μεγάλου Αρχιδιακόνου Κωνσταντινουπόλεως Μάξιμου Βγενόπουλου.
Είναι ένα «βιβλίο που καθόλου τυχαία κυκλοφόρησε με εισαγωγή του Βαρθολομαίου ακριβώς τις ημέρες που η πολεμική ανάμεσα στον οικουμενικό Πατριάρχη και το Πατριαρχείο Μόσχας έφτασε σε επίπεδα χωρίς προηγούμενο εδώ και αιώνες», σχολιάζει το δημοσίευμα. Ο Βγενόπουλος ασκεί κριτική στους ορθόδοξους που δεν έδειξαν να κατανοούν τα νεωτεριστικά στοιχεία της Δεύτερης Βατικανής Συνόδου, κυρίως στα πλαίσια μια «εκκλησιολογικής ανανέωσης». Κυρίως όμως, συνεχίζει το δημοσίευμα, ο συγγραφέας αποδεικνύει ότι ακριβώς «οι μεγάλοι θεολόγοι της ορθοδοξίας- από τον Ρώσο Αφανάσιεφ, τον θεωρητικό της Εκκλησίας της Ευχαριστίας, έως τον Έλληνα Ζηζιούλα, ίσως τον μεγαλύτερο ζώντα χριστιανό θεολόγο, έδειξαν πόσο θεολογικά ανεπαρκείς ήταν οι αρνητικές αντιδράσεις.
Η καλύτερη χριστιανική θεολογία δεν πρεσβεύει πράγματι την αντιπαράθεση αλλά την αμοιβαία συμπλήρωση ανάμεσα στο πρωτείο και τη συνοδικότητα, σε κάθε επίπεδο, τοπικό, πατριαρχικό, καθολικό». Για το λόγου το αληθές, ο αρθρογράφος παραθέτει τον 34ο Αποστολικό Κανόνα «που τόσο αρέσει στον Ζηζιούλα» με θέμα τις σχέσεις μεταξύ του «πρώτου» και των «όλων»:
«Είναι μια αντίληψη του πρώτου που στηρίζεται στη θεολογία της τοπικής Εκκλησίας, η οποία δεν είναι κομμάτι της καθολικής (δηλαδή παγκόσμιας) Εκκλησίας, όπως έλεγε ο Ratzinger, αλλά επιτελεί πλήρως το αποστολικό πνεύμα και το δυναμισμό της μετάληψης που εμψυχώνει το Άγιο Πνεύμα. Η ρωσική θεολογία της Εκκλησίας της Ευχαριστίας και η ελληνική θεολογία του ενός των πολλών συγκλίνουν έτσι στη διαμόρφωση ενός πλαισίου ενότητας εντός του οποίου και ο διάδοχος του Πέτρου βρίσκει την κατάλληλη θέση και καμία από τις διαφορετικές παραδόσεις δεν εγκαταλείπεται».
Κατά τον Melloni, η «μαξιμαλιστική ερμηνεία της Πρώτης Βατικανής Συνόδου» δεν είναι πλειοψηφική ανάμεσα στους καθολικούς και «προπαντός σήμερα» η πολιτική της Ρώμης αποσκοπεί στην «απαλλαγή του παπικού αξιώματος από κάθε λανθασμένη αυτοκρατορική ερμηνεία»: Από τότε, τον περασμένη Μάρτιο, που ο Φραγκίσκος και ο Βαρθολομαίος αποφάσισαν να πάνε μαζί στην Ιερουσαλήμ, «ο Πάπας μίλησε με τρόπο ξεκάθαρο.
Το εγκώμιο της συνοδικότητας, η επιστροφή στην λατινική Εκκλησία του θεσμού των Πατριαρχείων (και ίσως και η ανάκτηση του τίτλου του Πατριάρχη της Δύσεως που καταργήθηκε το 2006 με πολύ επιπόλαια ιστορικά και πολιτικά επιχειρήματα), ο διάλογος με τη Ρωσία μέσω Πούτιν, όλα αυτά καταμαρτυρούν τη σοβαρότητα με την οποία ο Πάπας Φραγκίσκος έχει κατά νου την ενότητα, ως «αναζήτηση εκείνου που ενώνει», σύμφωνα με τα λόγια του Πάπα Ιωάννη 23ου στη Δεύτερη Βατικανή Σύνοδο. Η σπουδαία λέξη είναι η αναζήτηση».
Με το ίδιο θέμα ασχολείται και ο βατικανολόγος δημοσιογράφος Sandro Magister, ο οποίος δημοσίευσε στην ιστοσελίδα του εβδομαδιαίου περιοδικού LʼEspresso (http://chiesa.espesso.repubblica.it) άρθρο με τίτλο «Το ρωσικό βέτο εναντίον του Φραγκίσκου και του Βαρθολομαίου».
Το δημοσίευμα επικεντρώνεται στο ντοκουμέντο που ενέκρινε η Ιερά Σύνοδος του Πατριαρχείου Μόσχας στα τέλη Δεκεμβρίου, στο οποίο ασκείται κριτική στις παλαιότερες κοινές διακηρύξεις ορθοδόξων-καθολικών και τονίζεται ότι η ρωσική Εκκλησία δεν θα αναγνωρίσει οποιαδήποτε πρωτείο που να μην είναι απλός «τίτλος τιμής». Κατά το δημοσίευμα, σε αυτή την τοποθέτηση είναι που απάντησε ο Μητροπολίτης Περγάμου με τις δηλώσεις του στο καθολικό πρακτορείο AsiaNews περί κινδύνου «αυτοπεριθωριοποίησης» του ορθόδοξου χριστιανισμού.
