Μερικά πνευματικά «μαργαριτάρια» από το βιβλίο του γέροντος Σεργίου θέλουμε να μοιραστούμε μαζί σας. Απλά γραμμένα αλλά με τόσο βάθος.
Ποιά είναι η Μετάνοια;
Ο γέροντας Σέργιος διακρίνει:
Α) τη μετάνοια που νιώθει κανείς για την κάθε αμαρτία που διαπράττει και
Β) τη μετάνοια που νιώθει γενικώς για την αμαρτωλή του κατάσταση.
Α) Η πρώτη μορφή μετανοίας είναι ζωτικής σημασίας όταν δεν μετανοούμε, παραμένουμε στην αμαρτία αποκόπτοντας τον εαυτό μας από την Εκκλησία, με αποτέλεσμα να στερούμαστε της θείας Χάριτος.
Η μετάνοια μας αυτή πραγματοποιείται σε τρία στάδια:
1. Μετανοούμε για την αμαρτία αμέσως μετά τη διάπραξη της.
2. Φέρνουμε στη μνήμη μας την αμαρτία στο τέλος της ημέρας και ζητούμε ξανά τη συγχώρεση από τον Θεό.
3. Εξομολογούμαστε την αμαρτία και μετανοούμε γι’ αυτήν όταν λαμβάνουμε την άφεση κατά τη διάρκεια του μυστηρίου της Εξομολογήσεως.
Ο στάρετς Σέργιος συμβουλεύει με λεπτομέρεια για κάθε ένα από τα τρία αυτά στάδια.
Το τρίτο στάδιο μας επιτρέπει να λάβουμε την ολοκληρωτική και οριστική άφεση της αμαρτίας, την οποία εν μετάνοια εξομολογηθήκαμε. Στο εξής να θεωρούμε ότι η αμαρτία μας έχει εξαλειφθεί, να μην τη σκεφτόμαστε πλέον και να θεωρούμε τη συγχώρεση που λάβαμε από τον Θεό ως απαρχή νέας ζωής.
Άφεση από τον Θεό λαμβάνουμε ήδη και από το πρώτο στάδιο, αλλά για αμαρτίες όχι τόσο σοβαρές, και κυρίως για κακούς λογισμούς: «Όταν μετανοούμε για κάποιον κακό λογισμό μας επιθυμώντας ειλικρινά να σκεπτόμαστε και να ενεργούμε διαφορετικά, τότε εξαλείφεται αμέσως η αμαρτία μας».
Ο γέροντας Σέργιος επιμένει ιδιαίτερα στο δεύτερο στάδιο της μετανοίας: στο τέλος κάθε ημέρας να βιώνουμε μια «βαθιά εμπειρία» μετανοίας. Ακόμη και αν δεν έχουμε πολύ χρόνο στη διάθεση μας ή αισθανόμαστε κουρασμένοι, να της αφιερώνουμε τουλάχιστον κάποιες στιγμές. Η μετάνοια, στο στάδιο αυτό, συνίσταται καταρχήν σε μια λεπτομερή εξέταση της συνειδήσεως μας, να υποβάλλουμε δηλαδή σε μια πνευματική κριτική όλα όσα κάναμε κατά τη διάρκεια της ημέρας, ό,τι κακό κάναμε αλλά και ό,τι καλό δεν κάναμε, καθώς και καθετί που πράξαμε με γνώμονα το κακό (δηλαδή καθετί που κάναμε με εμπαθή λογισμό), και να ζητούμε συγχώρεση από τον Θεό, με αίσθημα ειλικρινούς συντριβής για ό,τι πράξαμε ενάντια στο θέλημα Του. Η μετάνοια σε σχέση με το παρελθόν, φέρνει λύπη, σε σχέση όμως με το παρόν και το μέλλον, φέρνει την επιθυμία να μην κάνουμε πλέον το κακό αλλά το καλό.
Η δεύτερη αυτή έκφραση της μετανοίας είναι ιδιαιτέρως σημαντική και μας επιτρέπει να αποφύγουμε να παραμένουμε ψυχολογικά και πνευματικά δέσμιοι και εξαρτημένοι από τις αμαρτίες που διαπράξαμε. Για τον ίδιο λόγο, η μετάνοια δεν πρέπει ποτέ να μας θυμίζει λεπτομερώς τις αμαρτίες που διαπράξαμε, ούτε να αποτελεί μια νοσηρή στάση θεώρησης του παρελθόντος: ο γέροντας Σέργιος επιμένει ότι είναι αναγκαίο να αποσπαστούμε από το κακό μας παρελθόν, ζώντας την κάθε μέρα σαν να είναι καινούρια .
Επιμένει επίσης και στο να μην επηρεαζόμαστε από την αμαρτία, αλλά να τη θεωρούμε σαν κάτι βαθιά ξένο προς την αληθινή ανθρώπινη φύση μας. Ο διάβολος θέλει να ταυτιστούμε με την αμαρτία μας, ώστε να μας οδηγήσει στην απελπισία για τον ίδιο μας τον εαυτό. Είναι μια παγίδα στην οποία δεν πρέπει να πέσουμε.
Ως μόνιμη, η μετάνοια είναι μια εσωτερική κατάσταση φόβου Θεού, μνήμης θανάτου και κυρίως ταπεινώσεως την οποία ο άνθρωπος αναγνωρίζει με θλίψη την αναπηρία του, την αδυναμία και τη μηδαμινότητά του μπροστά στον Θεό.
Ο γέροντας Σέργιος διαβλέπει στη συμπεριφορά του ληστή πάνω στον σταυρό ένα πρότυπο μετανοίας, που περιλαμβάνει όλες τις προηγούμενες μορφές μετανοίας. Το γεγονός ότι ο καθένας από μας θα μπορούσε να πεθάνει την επόμενη στιγμή, δίνει στη μετάνοια επείγοντα χαρακτήρα: μόνο η μετάνοια επιτρέπει στον άνθρωπο να είναι έτοιμος τη στιγμή του θανάτου του και να εισέλθει με τον Χριστό στη Βασιλεία των Ουρανών.
Για τον γέροντα Σέργιο η μετάνοια είναι «το κλειδί της πνευματικής ζωής». Είναι στα μάτια του το φάρμακο για όλες τις συμφορές, και η λύση για όλες τις πνευματικές δυσκολίες που μπορεί να συναντήσουμε.
Η μετάνοια μας επιτρέπει να λάβουμε από τον Θεό την άφεση των αμαρτιών που έχουμε διαπράξει, όσο σοβαρές και αν είναι (ασυγχώρητη αμαρτία είναι μόνο η αμετανόητη). Η μετάνοια μας επιτρέπει να καθαρθούμε από τους κακούς λογισμούς και να ελευθερωθούμε σταδιακά από τα πάθη. Είναι αυτή που, όταν βρισκόμαστε σε άσχημη πνευματική κατάσταση -κυρίως σε κατάσταση λύπης, ατονίας, ραθυμίας, λήθαργου ή πνευματικής ψυχρότητας-, μας δίνει τη δυνατότητα να βγούμε γρήγορα απ’ αυτήν.
Επίσης είναι αυτή που μας επιτρέπει να προσευχηθούμε ακόμη και όταν δεν έχουμε διάθεση. Είναι αυτή που μας εισάγει σε μια κατάσταση εσωτερικής καθαρότητας απαραίτητης για την προσευχή. είναι αυτή που μας επιτρέπει να παραμείνουμε στην προσευχή όταν αποφασίσουμε να τη σταματήσουμε. είναι αυτή που μας επιτρέπει να προσευχόμαστε καλύτερα όταν δεν προσευχόμαστε σωστά, κυρίως να προσευχόμαστε βαθύτερα και όχι επιφανειακά. Το τελευταίο επιτυγχάνεται, γιατί η μετάνοια είναι κυρίως αυτή που συμβάλλει μαζί με την ταπείνωση, με την οποία συνδέεται άρρηκτα, στο να ενωθεί ο νους με την καρδιά.
Μόλις κάτι μέσα μας «δεν πάει καλά», όποιος και αν είναι ο λόγος, να επιδιώξουμε αμέσως μετάνοια.
Δια της μετανοίας όχι μόνο λαμβάνουμε από τον Θεό την άφεση των αμαρτιών που διαπράξαμε στο παρελθόν, αλλά ταυτόχρονα προφυλαγόμαστε από τις αμαρτίες του παρόντος και του μέλλοντος, εμποδίζοντας να εισέλθουν μέσα μας οι κακοί λογισμοί. Είναι αυτή που διαφυλάσσει τον νου μέσα στην καρδιά, διότι, «όταν είμαστε καλά οχυρωμένοι μέσα στην καρδιά, δεν διατρέχουμε κανέναν κίνδυνο».
Για τον στάρετς Σέργιο η απουσία της μετανοίας -όχι μόνο της στιγμιαίας, σε σχέση δηλαδή με ένα αμάρτημα, αλλά της συνεχούς-είναι αμαρτία. Η μετάνοια είναι αντικείμενο συνεχούς προσπάθειας και πειθαρχίας (μια και σπάνια είναι αυθόρμητη). Ο Γέροντας δεν σταματά να επαναλαμβάνει -και αυτό αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και αυθεντικά σημεία της διδασκαλίας του-ότι οφείλουμε να μετανοήσουμε που δεν μετανοούμε, να ζητούμε συγχώρεση από τον Θεό που δεν Του ζητούμε να μας συγχωρήσει. Ακόμη και όταν δεν μπορούμε να μετανοήσουμε, να μετανοούμε και πάλι για την αδυναμία μας. Με άλλα λόγια, η μετάνοια πρέπει πάντα τελικά να κυριαρχεί. Είναι ένας καλός τρόπος για να συνηθίσουμε να κάνουμε μετάνοια, ώστε να μετατραπεί σε συνεχή διάθεση, σε διαρκή κατάσταση.
Από το βιβλίο “Στάρετς Σέργιος”, Jean-Claude Larchet, εκδόσεις Ακρίτας, Β’ έκδοση Μάιος 2008
