Άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, πολιούχος Αθηνών

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου

Ο άγιος Διονύσιος ήταν πασίγνωστος φιλόσοφος της Αθήνας και μέλος του ανωτάτου δικαστηρίου της πόλης, του Αρείου Πάγου.

Ήταν ο πρώτος (ή τουλάχιστον από τους πρώτους) που ασπάστηκε το Χριστιανισμό, έπειτα από το κήρυγμα του αποστόλου Παύλου κάτω από τον ιερό βράχο της Ακροπόλεως: “Τινές δε άνδρες κολληθέντες αυτώ επίστευσαν, εν οις και Διόνυσος ο Αρεοπαγίτης” (Πράξ. ιζ΄, 34).

Υπήρξε ο πρώτος επίσκοπος της Αθήνας κατά την αποστολική εποχή (κάποιες μεταγενέστερες πηγές αναφέρουν ως πρώτο επίσκοπο Αθηνών τον Ιερόθεο και διάδοχό του το Διονύσιο).
Ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης μαρτύρησε δια ξίφους επί Δομιτιανού, ενώ υπάρχουν και κάποιες πηγές που τοποθετούν το μαρτύριό του επί Τραϊανού ή ακόμη και επί Αδριανού.
Αυτά είναι τα ελάχιστα ιστορικά στοιχεία που διαθέτουμε σχετικά με τον άγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη. Πολλοί συναξαριστές δίνουν ένα πλήθος πληροφοριών για τη σημαντικότατη αυτή προσωπικότητα του Χριστιανισμού, οι οποίες όμως εντάσσονται αποκλειστικά και μόνο στον κύκλο της παράδοσης. Έτσι, μία παράδοση τοποθετεί τον άγιο Διονύσιο την ημέρα που σταυρώθηκε ο Χριστός στην Ηλιούπολη της Αιγύπτου με το φιλόσοφο Απολλοφάνη (3ος αιώνας). Όταν σκοτείνιασε ο ήλιος, ο Διονύσιος αναφώνησε: «Ή η φύσις αλλοιούται ή θεός πάσχει». Άλλη παράδοση αναφέρει ότι μετά τον αποκεφαλισμό του, ο ίδιος ο ιερομάρτυρας παρέδωσε την αποτμηθείσα τιμία κάρα του στην ευσεβή χριστιανή Κατούλα. Σύμφωνα με ακόμη μεταγενέστερες παραδόσεις, που όμως δεν είναι ευρύτερα αποδεκτές, ο Διονύσιος υπήρξε ο ιδρυτής της Εκκλησίας των Παρισίων κατά την αποστολική εποχή.

Μία ακόμη παράδοση, ιδιαίτερα αγαπητή που έχει εγκολπωθεί από την Εκκλησία και εκφράζεται τόσο στην αγιογραφία όσο και στην υμνογραφία, θέλει τον άγιο Διονύσιο να παρίσταται στην Κοίμηση της Παναγίας, μαζί με τους άλλους δύο ιερομάρτυρες Ιερόθεο και Τιμόθεο, μεταφερόμενος από τις νεφέλες που άρπαξαν τους Αποστόλους. Στις ιερές εικόνες της Κοιμήσεως απεικονίζεται με τους δύο ιεράρχες να στέκεται πίσω από το χορό των Αποστόλων, ενώ στο «θεοτόκιο» κατά την ημέρα της γιορτής του ακούμε: “Εν τή σεπτή κοιμήσει σου, Παναγία Παρθένε, παρήν ό Διονύσιος, σύv τώ Ιεροθέω, καί Τιμοθέω τώ θείω, Άμα τοίς, Αποστόλοις, έκαστος ύμνοv άδοντες, πρόσφοροv τή σή μνήμη. μεθ’ ών καί νύν, πάσα γλώσσα βρότειος αvυμvεί σε, τήv τού Θεού λοχεύτριαν, καί τού κόσμου προστάτιν.”

Στον άγιο Διονύσιο Αρεοπαγίτη αποδόθηκαν διάφορα συγγράμματα, τα οποία η σύγχρονη έρευνα δε θεωρεί γνήσια, είναι δηλαδή ψευδεπίγραφα (έργα των οποίων ο συγγραφέας υπογράφει με το όνομα κάποιου αναγνωρισμένου προσώπου, προκειμένου να αποδώσει κύρος στα γραπτά του). Πρόκειται για τα περίφημα Μυστικά έργα: α) Περί της ουρανίου ιεραρχίας, β) Περί της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, γ) Περί θείων ονομάτων και δ) Περί μυστικής θεολογίας, καθώς και διάφορες επιστολές. Τα Μυστικά έργα, γνωστά και ως Ψευδο-διονύσια, γράφτηκαν στο τέλος του 5ου αιώνα και επηρέασαν βαθύτατα την πορεία της θεολογίας των μέσων χρόνων τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση. Μαζί με τα έργα του ιερού Αυγουστίνου και του αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού υπήρξαν η βάση της ανανέωσης της θεολογικής σκέψης.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία μας γιορτάζει τη μνήμη του αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, ο οποίος τιμάται ως ο πολιούχος άγιος της Αθήνας, στις 3 Οκτωβρίου.
Εξαποστειλάριο: Τω Παύλω Διονύσιε, τω κλεινώ κορυφαίω, μαθητευθείς πανόλβιε, υπ’ αυτού εμυήθης, των αποκρύφων την γvώσιν, όθεv σε και λαμπτήρα, τη Εκκλησία τίθησιν, Αθηνών προχειρίσας, της ευσεβούς, Ιεράρχηv πόλεως, ην φυλάττοις,ορθοδοξούσαν πάνσοφε, σαις ευχαίς θεοκήρυξ.__